درد عصب سه قلو چیست: علت، علائم و درمان بیماری نورالژی تری ژمینال

نورالژي تري ژمينال (TN)، كه تیک دولورو نيز ناميده مي‌شود، يك بيماري مزمن درد است كه بر عصب سه قلوي يا عصب پنجم جمجمه، يكی از اعصاب بسيار توزيع شده در سر، اثر مي‌گذارد. درد عصب سه قلو، نوعی درد نوروپاتیک است (دردی که همراه با آسیب یا ضایعه عصبی است). افرادی که به نورالژی عصب سه قلو مبتلا هستند، معمولاً دوره هایی از درد صورت ناگهانی و شدید شبیه “چاقو” یا “شوک” دارند. این درد می‌تواند تقریباً در هرجای فک و پیشانی از جمله داخل دهان ایجاد شود. با این حال، معمولاً به یک طرف صورت محدود می‌شود. اولین درمان نورالژی سه قلو معمولاً دارو است. اگر دارو درد شما را متوقف نمی‌کند یا نمی‌توانید عوارض جانبی دارو را تحمل کنید، پزشک ممکن است گزینه‌های درمانی دیگری را پیشنهاد کند.

علت و عوامل خطر

در برخی موارد، علت نورالژی عصب سه قلو ناشناخته است. با این حال، در بسیاری از افراد به نظر می‌رسد که چیزی باعث تحریک عصب سه قلو، معمولاً در ناحیه عصب در عمق جمجمه می‌شود. در بیشتر موارد اعتقاد بر این است که تحریک، ناشی از فشار عروق خونی غیر طبیعی بر روی عصب است. خیلی کم پیش می‌آید که عصب توسط تومور مغز یا اعصاب تحریک شود. گاهی اوقات، این مشکل به یک نوع نادر از سکته مغزی نیز مربوط می‌شود. علاوه بر این، در نهایت 8٪ از بیمارانی که مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) هستند، در نتیجه آسیب عصبی مربوط به MS، دچار نورالژی عصب سه قلو می‌شوند.

موارد جدید نورالژی سه قلو هر ساله 4 تا 5 نفر از هر 100000 نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری، کمی بیشتر بر زنان نسبت به مردان تأثیر می‌گذارد و احتمالاً به این دلیل است که این بیماری بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود و زنان بیشتر از مردان عمر می‌کنند. اولین قسمت درد صورت معمولاً در سن 50 تا 70 سالگی بیمار اتفاق می‌افتد. اگرچه نوزادان، کودکان و بزرگسالان ممکن است به این اختلال مبتلا شوند، اما در افراد زیر 40 سال نادر است.

علائم نورالژی سه قلو چیست؟

بسته به نوع نورالژي تري ژمينال، میزان درد متغیر است و ممکن است از احساس ناگهانی و شدید و گرفته تا احساس سوزش ثابت و دردناک باشد. گر گرفتگی شدید درد می‌تواند در اثر لرزش یا تماس با گونه (مانند اصلاح، شستن یا آرایش صورت)، مسواک زدن، غذا خوردن، آشامیدن، صحبت کردن یا قرار گرفتن در معرض باد ایجاد شود. درد ممکن است ناحیه کوچکی از صورت را تحت تأثیر قرار دهد یا گسترش یابد. حملات به ندرت در شب و یا زمانی که فرد مبتلا خوابیده است، رخ می‌دهد .

نورالژي تري ژمينال، با حملاتی مشخص می‌شود که برای مدتی متوقف می‌شوند و سپس مجددا برمیگردند، اما این شرایط می‌تواند پیش رونده باشد. این حملات اغلب با گذشت زمان بدتر می‌شوند و قبل از اینکه عود کنند دوره های بدون درد کمتر و کوتاه‌تر می‌شوند. در نهایت، فواصل بدون درد از بین می‌رود و دارو برای کنترل درد کم اثر می‌شود. این اختلال کشنده نیست، اما می‌تواند ناتوان کننده باشد. به دلیل شدت درد، برخی از افراد ممکن است از انجام فعالیت‌های روزمره یا ارتباطات اجتماعی اجتناب کنند زیرا از حمله قریب الوقوع می‌ترسند.

تشخیص بیماری عصب سه قلو 

تشخیص نورالژی عصب سه قلو اساساً براساس سابقه و شرح علائم شخص، همراه با نتایج حاصل از معاینات جسمی و عصبی است. قبل از تشخیص بیماری عصب سه قلو باید سایر اختلالات ایجاد کننده درد در صورت را رد کرد. برخی از اختلالات که باعث درد صورت می‌شوند شامل نورالژی پس از هرپس (درد عصبی به دنبال شیوع زونا)، سردردهای خوشه‌ای و اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) که باعث درد و اختلال در عملکرد مفصل فک و عضلات کنترل کننده حرکت فک می‌شود، است. به دلیل همپوشانی علائم و تعداد زیادی از شرایطی که می‌تواند باعث ایجاد درد در صورت شود، تشخیص صحیح این بیماری دشوار است، اما یافتن علت درد مهم است زیرا ممکن است درمان انواع مختلف درد متفاوت باشد.

اکثر افراد مبتلا به نورالژی عصب سه قلو، در نهایت تحت اسکن تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) قرار می‌گیرند تا تومور یا مولتیپل اسکلروزیس را به عنوان علت درد خود رد کنند. این اسکن ممکن است رگ خونی را که در حال فشرده سازی عصب است نشان دهد، البته در برخی موارد نیز براحتی نشان داده نمی‌شود. روشهای تصویربرداری ام آر آی ویژه می‌تواند وجود و شدت فشرده سازی عصب توسط رگ خونی را نشان دهد.

پس از تشخیص نورالژی کلاسیک سه قلو، بیمار ممکن است به یک دوره کوتاه داروهای ضد تشنج پاسخ مثبت نشان دهد. تشخیص TN2 پیچیده‌تر و دشوارتر است، اما به دوزهای پایین داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای (مانند آمی تریپتیلین و نورتریپتیلین)، شبیه تشخیص‌ سایر دردهای نوروپاتیک واکنش مثبت نشان می‌دهد.

نورالژی عصب سه قلو چگونه درمان می‌شود؟

گزینه‌های درمانی شامل داروها، جراحی و درمان‌های تکمیلی است.

دارو 

اولین درمان نورالژی سه قلو معمولاً کاربامازپین (Tegretol تِگْرِتول) است. کاربامازپین یک داروی ضد تشنج است که توانایی عصب سه قلو را در تکانه‌های عصبی که باعث درد صورت می‌شوند کاهش می‌دهد. اگر کاربامازپین موثر نباشد، سایر گزینه‌های دارویی ممکن است شامل فنی توئین (دیلانتین)، گاباپنتین (نورونتین)، لاموتریژین (لامیکتال)، توپیرامات (توپاماکس) و والپروئیک اسید (دپاکن، دپاکوت) باشد. یک داروی شل کننده عضله مانند باکلوفن (Lioresal) را می‌توان به تنهایی یا در ترکیب با داروی ضد تشنج امتحان کرد. مسکن‌های مخدر، مانند اکسی کدون، هیدروکدون یا مورفین (چندین نام تجاری)، ممکن است برای دوره های شدید درد در کوتاه مدت مصرف شوند.

برخی از این داروها خطر عوارض جانبی ناخوشایندی را از جمله خواب آلودگی، مشکلات کبدی، اختلالات خونی، حالت تهوع و سرگیجه شامل می‌شوند. به همین دلیل، افرادی که از هر یک از این داروها استفاده می‌کنند ممکن است با ویزیت‌های مکرر و آزمایش‌های دوره ای خون تحت نظر قرار بگیرند. بعد از چند ماه بدون درد، پزشک ممکن است سعی کند دوز دارو را به تدریج کاهش دهد یا آن را قطع کند. این کار برای کاهش خطر عوارض جانبی و تعیین اینکه آیا نورالژی سه قلو به خودی خود از بین رفته است انجام می‌شود.

درمان‌های دیگر

اگر دارو درد شما را متوقف نمی‌کند یا نمی‌توانید عوارض جانبی دارو را تحمل کنید، پزشک ممکن است یکی از گزینه‌های درمانی زیر را پیشنهاد کند:

Rhizolysis ریزولیز 

 در این روش، بخشی از عصب سه قلو با استفاده از یکی از روش‌های زیر به طور موقت غیرفعال می‌شود: یک پروب گرم شده، تزریق ماده شیمیایی گلیسرول یا یک بالون کوچک که در نزدیکی عصب برای فشرده سازی آن باد می‌شود. در طی این روش یک سوزن یا یک لوله توخالی کوچک به نام تروکار از طریق پوست به گونه شما وارد می‌شود. بعد از این روش‌ها 99٪، بیماران بلافاصله از درد تسکین می‌یابند، اما 25٪ تا 50٪ افراد در چند سال آینده به این مشکل مجددا بازگشت خواهند داشت.

رادیو جراحی استریوتاکتیک 

در این شکل از پرتودرمانی، از یک شتاب دهنده خطی یا یک چاقوی گاما برای غیرفعال شدن بخشی از عصب سه قلو استفاده می‌شود. بعد از قرار گرفتن سر در یک قاب مخصوص سر، بسیاری از پرتوها دقیقاً به بخشی از عصب سه قلو که باید غیرفعال شود، نشانه می‌روند. رادیو جراحی استریوتاکتیک یک گزینه درمانی نسبتاً جدید برای عصب سه قلو است و میزان موفقیت طولانی مدت آن هنوز در حال ارزیابی است.

رفع فشار عروق میکروواسکولار عصب سه قلو 

 در این روش جراحی ظریف، یک جراح رگ خونی را که در حال فشار دادن به عصب سه قلو شما در نزدیکی مغز شما است، با دقت جابجا می کند. از آنجا که این روش شامل بازکردن جمجمه شما می‌شود، کاندیدای ایده آل برای این روش فردی است که به طور کلی سالم و جوان تر از 65 سال باشد. میزان موفقیت فوری این روش تقریباً 90٪ است و 70٪ تا 80٪ بیماران در طولانی مدت تسکین می‌یابند. رفع فشار عروق ریز ممکن است برای بیمارانی که روش‌های کم تهاجم برای آن‌ها موفقیت آمیز نبوده است، موثر می‌باشد.