نورالژی تریژمینال (TN)، که به طور عام به عنوان تیک دولورو نیز شناخته می‌شود، یک بیماری مزمن درد است که بر روی عصب سه قلو یا عصب پنجم جمجمه، یکی از اعصاب پرتوان وسیع در سر، تأثیر می‌گذارد. درد عصب سه قلو یک نوع درد عصبی است که با آسیب یا ضربه به عصب همراه است. افراد مبتلا به نورالژی سه قلو معمولاً دوره‌هایی از درد صورت ناگهانی و شدید را تجربه می‌کنند که به صورت “چاقویی” یا “شوکی” است. این درد می‌تواند در هر قسمتی از فک و پیشانی، از جمله داخل دهان، به وجود آید. با این حال، معمولاً به یک طرف صورت محدود می‌شود.

درمان اولیه نورالژی سه قلو معمولاً شامل داروها است. در صورتی که دارو قادر به کنترل درد شما نیست یا شما نمی‌توانید عوارض جانبی دارو را تحمل کنید، پزشک ممکن است گزینه‌های درمانی دیگری را پیشنهاد دهد. تشخیص و درمان نورالژی سه قلو نیازمند تجویز دقیق داروها و ممکن است شامل داروهای ضد التهاب، ضد تشنج و ضد افسردگی باشد. علاوه بر این، روش‌های درمانی دیگری مانند جراحی، درمان با لیزر و درمان نورومودولاسیون نیز ممکن است در صورت عدم کنترل درد با روش‌های معمول مورد استفاده قرار گیرند. انتخاب درمان مناسب بستگی به شدت درد، واکنش به درمان‌های قبلی و عوارض جانبی مربوطه دارد.

مهم است که با پزشک خود در مورد گزینه‌های درمانی مطرح شده صحبت کرده و تمام جوانب و مزایا و معایب هر روش را بررسی کنید. پزشک شما بر اساس وضعیت خاص شما و تاریخچه بالینی شما، تصمیم‌گیری مناسب را برای درمان نورالژی سه قلو انجام خواهد داد.

علت و عوامل خطر

در برخی موارد، علت نورالژی عصب سه قلو ناشناخته است. با این حال، در بسیاری از افراد به نظر می‌رسد که چیزی باعث تحریک عصب سه قلو، معمولاً در ناحیه عصب در عمق جمجمه می‌شود. در بیشتر موارد اعتقاد بر این است که تحریک، ناشی از فشار عروق خونی غیر طبیعی بر روی عصب است. خیلی کم پیش می‌آید که عصب توسط تومور مغز یا اعصاب تحریک شود. گاهی اوقات، این مشکل به یک نوع نادر از سکته مغزی نیز مربوط می‌شود. علاوه بر این، در نهایت 8٪ از بیمارانی که مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) هستند، در نتیجه آسیب عصبی مربوط به MS، دچار نورالژی عصب سه قلو می‌شوند.

موارد جدید نورالژی سه قلو هر ساله 4 تا 5 نفر از هر 100000 نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری، کمی بیشتر بر زنان نسبت به مردان تأثیر می‌گذارد و احتمالاً به این دلیل است که این بیماری بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود و زنان بیشتر از مردان عمر می‌کنند. اولین قسمت درد صورت معمولاً در سن 50 تا 70 سالگی بیمار اتفاق می‌افتد. اگرچه نوزادان، کودکان و بزرگسالان ممکن است به این اختلال مبتلا شوند، اما در افراد زیر 40 سال نادر است.

علائم نورالژی سه قلو چیست؟

بسته به نوع نورالژي تري ژمينال، میزان درد متغیر است و ممکن است از احساس ناگهانی و شدید و گرفته تا احساس سوزش ثابت و دردناک باشد. گر گرفتگی شدید درد می‌تواند در اثر لرزش یا تماس با گونه (مانند اصلاح، شستن یا آرایش صورت)، مسواک زدن، غذا خوردن، آشامیدن، صحبت کردن یا قرار گرفتن در معرض باد ایجاد شود. درد ممکن است ناحیه کوچکی از صورت را تحت تأثیر قرار دهد یا گسترش یابد. حملات به ندرت در شب و یا زمانی که فرد مبتلا خوابیده است، رخ می‌دهد .

نورالژي تري ژمينال، با حملاتی مشخص می‌شود که برای مدتی متوقف می‌شوند و سپس مجددا برمیگردند، اما این شرایط می‌تواند پیش رونده باشد. این حملات اغلب با گذشت زمان بدتر می‌شوند و قبل از اینکه عود کنند دوره های بدون درد کمتر و کوتاه‌تر می‌شوند. در نهایت، فواصل بدون درد از بین می‌رود و دارو برای کنترل درد کم اثر می‌شود. این اختلال کشنده نیست، اما می‌تواند ناتوان کننده باشد. به دلیل شدت درد، برخی از افراد ممکن است از انجام فعالیت‌های روزمره یا ارتباطات اجتماعی اجتناب کنند زیرا از حمله قریب الوقوع می‌ترسند.

تشخیص بیماری عصب سه قلو 

تشخیص نورالژی عصب سه قلو اساساً براساس سابقه و شرح علائم شخص، همراه با نتایج حاصل از معاینات جسمی و عصبی است. قبل از تشخیص بیماری عصب سه قلو باید سایر اختلالات ایجاد کننده درد در صورت را رد کرد. برخی از اختلالات که باعث درد صورت می‌شوند شامل نورالژی پس از هرپس (درد عصبی به دنبال شیوع زونا)، سردردهای خوشه‌ای و اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) که باعث درد و اختلال در عملکرد مفصل فک و عضلات کنترل کننده حرکت فک می‌شود، است. به دلیل همپوشانی علائم و تعداد زیادی از شرایطی که می‌تواند باعث ایجاد درد در صورت شود، تشخیص صحیح این بیماری دشوار است، اما یافتن علت درد مهم است زیرا ممکن است درمان انواع مختلف درد متفاوت باشد.

اکثر افراد مبتلا به نورالژی عصب سه قلو، در نهایت تحت اسکن تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) قرار می‌گیرند تا تومور یا مولتیپل اسکلروزیس را به عنوان علت درد خود رد کنند. این اسکن ممکن است رگ خونی را که در حال فشرده سازی عصب است نشان دهد، البته در برخی موارد نیز براحتی نشان داده نمی‌شود. روشهای تصویربرداری ام آر آی ویژه می‌تواند وجود و شدت فشرده سازی عصب توسط رگ خونی را نشان دهد.

پس از تشخیص نورالژی کلاسیک سه قلو، بیمار ممکن است به یک دوره کوتاه داروهای ضد تشنج پاسخ مثبت نشان دهد. تشخیص TN2 پیچیده‌تر و دشوارتر است، اما به دوزهای پایین داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای (مانند آمی تریپتیلین و نورتریپتیلین)، شبیه تشخیص‌ سایر دردهای نوروپاتیک واکنش مثبت نشان می‌دهد.

نورالژی عصب سه قلو چگونه درمان می‌شود؟

گزینه‌های درمانی شامل داروها، جراحی و درمان‌های تکمیلی است.

دارو 

درمان اولیه معمولاً برای نورالژی سه قلو، از کاربامازپین (تگرتول) استفاده می‌شود. کاربامازپین یک داروی ضد تشنج است که توانایی کاهش فعالیت عصب سه قلو در تکانه‌های عصبی که منجر به درد صورت می‌شوند را دارد. اگر کاربامازپین نتیجه مطلوبی در بهبود شما نداشته باشد، سایر گزینه‌های درمان دارویی ممکن است شامل فنیتوئین (دیلانتین)، گاباپنتین (نورونتین)، لاموتریژین (لامیکتال)، توپیرامات (توپاماکس) و والپروئیک اسید (دپاکن، دپاکوت) باشد. علاوه بر این، می‌توان با استفاده از یک داروی مرخص کننده عضله مانند باکلوفن (لیورسال) به تنهایی یا در ترکیب با داروی ضد تشنج، تجربه درمان کرد. در موارد شدید درد که به طور موقت است، ممکن است از مسکن‌های قوی مانند اکسی کدون، هیدروکدون یا مورفین (با چندین نام تجاری) استفاده شود.

تشخیص و درمان نورالژی سه قلو نیازمند مراجعه به پزشک است. پزشک شما بر اساس شدت درد، عوارض جانبی ممکن و وضعیت شما، بهترین گزینه درمانی را تعیین خواهد کرد. بدیهی است که استفاده از هر دارویی نیازمند نظارت پزشکی دقیق است و تنها با تجویز و راهنمایی پزشک می‌بایست مصرف شود.

برخی از این داروها خطر عوارض جانبی ناخوشایندی را از جمله خواب آلودگی، مشکلات کبدی، اختلالات خونی، حالت تهوع و سرگیجه شامل می‌شوند. به همین دلیل، افرادی که از هر یک از این داروها استفاده می‌کنند ممکن است با ویزیت‌های مکرر و آزمایش‌های دوره ای خون تحت نظر قرار بگیرند. بعد از چند ماه بدون درد، پزشک ممکن است سعی کند دوز دارو را به تدریج کاهش دهد یا آن را قطع کند. این کار برای کاهش خطر عوارض جانبی و تعیین اینکه آیا نورالژی سه قلو به خودی خود از بین رفته است انجام می‌شود.

درمان‌های دیگر

اگر دارو درد شما را متوقف نمی‌کند یا نمی‌توانید عوارض جانبی دارو را تحمل کنید، پزشک ممکن است یکی از گزینه‌های درمانی زیر را پیشنهاد کند:

Rhizolysis ریزولیز 

 در این روش، بخشی از عصب سه قلو با استفاده از یکی از روش‌های زیر به طور موقت غیرفعال می‌شود: یک پروب گرم شده، تزریق ماده شیمیایی گلیسرول یا یک بالون کوچک که در نزدیکی عصب برای فشرده سازی آن باد می‌شود. در طی این روش یک سوزن یا یک لوله توخالی کوچک به نام تروکار از طریق پوست به گونه شما وارد می‌شود. بعد از این روش‌ها 99٪، بیماران بلافاصله از درد تسکین می‌یابند، اما 25٪ تا 50٪ افراد در چند سال آینده به این مشکل مجددا بازگشت خواهند داشت.

رادیو جراحی استریوتاکتیک 

در این شکل از پرتودرمانی، از یک شتاب دهنده خطی یا یک چاقوی گاما برای غیرفعال شدن بخشی از عصب سه قلو استفاده می‌شود. بعد از قرار گرفتن سر در یک قاب مخصوص سر، بسیاری از پرتوها دقیقاً به بخشی از عصب سه قلو که باید غیرفعال شود، نشانه می‌روند. رادیو جراحی استریوتاکتیک یک گزینه درمانی نسبتاً جدید برای عصب سه قلو است و میزان موفقیت طولانی مدت آن هنوز در حال ارزیابی است.

رفع فشار عروق میکروواسکولار عصب سه قلو 

روش جراحی ظریف در درمان نورالژی سه قلو به کار می‌رود. در این روش، جراح با دقت یک رگ خونی را که در نزدیکی مغز و در حال فشار دادن به عصب سه قلو قرار دارد، جابجا می‌کند. این روش شامل بازکردن جمجمه است، بنابراین فردی که به طور کلی سالم و جوان‌تر از ۶۵ سال است، برای این روش مناسب است. میزان موفقیت فوری این روش تقریباً ۹۰٪ است و ۷۰٪ تا ۸۰٪ از بیماران در طولانی مدت تسکین درد را تجربه می‌کنند. رفع فشار از روی عصب سه قلو می‌تواند برای بیمارانی که روش‌های کم تهاجمی برای درمانشان موفقیت آمیز نبوده است، موثر باشد. این روش به عنوان یک گزینه آخر در نظر گرفته می‌شود و تنها در مواردی که سایر روش‌ها نتیجه مطلوبی نداشته‌اند، استفاده می‌شود. همچنین، قبل از تصمیم گیری درباره جراحی، باید با پزشک معالج خود مشاوره کنید و تمام جزئیات و عوارض ممکن را بررسی کنید.