بیوفیدبک یک روش مطمئن، کامل و مؤثر برای درمان چندین بیماری مزمن در بزرگسالان و کودکان است. این درمان، آرامش و آگاهی فرد را بهبود می‌دهد، که به حفظ کنترل واکنش‌های بدن، نسبت به استرس و اضطراب، کمک می‌کند. در نتیجه شخص قادر خواهد بود، علائم مرتبط با مشکلات خود را مدیریت کرده و زندگی با کیفیت بهتر را تجربه کند.

بیوفیدبک چیست؟

بیوفیدبک یک روش درمانی است که از سنسورها برای اندازه‌گیری عملکردهای مهم بدن مانند دمای پوست، فعالیت عضلانی، تنفس و ضربان قلب استفاده می‌کند. این روش به شما امکان می‌دهد اطلاعاتی (بازخورد) درباره بدن خود را به دست آورده و با استفاده از آن‌ها، یاد بگیرید که این عملکردها را به صورت ارادی کنترل کنید. اعمال بیوفیدبک تمرینی می‌تواند در طول زمان به شما مهارت‌های تنظیمی را آموزش دهد، که به تعادل داشتن سیستم عصبی سمپاتیک (جنگ و فرار) و سیستم عصبی پاراسمپاتیک (آرامش و بازگشت به حالت طبیعی) کمک می‌کند. این آگاهی و کنترلی که به وسیله بیوفیدبک بهبود یافته است، به شما امکان می‌دهد تا به خودآگاهی و کنترل بدنتان برسید، بدون نیاز به استفاده مداوم از ابزارهای بیوفیدبک.

انواع بیوفیدبک

پزشک مشخص می‌کند که آیا بیوفیدبک یک گزینه درمانی مفید برای اضافه شدن به طرح درمان شما است. با وجود اینکه روش‌های مختلف بیوفیدبک، که در زیر بیان شده است در دسترس می‌باشد، اما روش مناسب شما، توسط پزشک در جلسه اول تعیین می‌شود.

• بیوفیدبک الکترومیوگرافی (EMG): قدرت و فشار عضله را که با گذشت زمان تغییر می‌کند، اندازه گیری خواهد کرد
• بیوفیدبک حرارتی یا دمایی: تغییرات دمای بدن با گذشت زمان را اندازه می‌گیرد
• تمرین واکنش گالوانیکی پوست: مقدار تعریق را با گذشت زمان روی بدن محاسبه می‌کند
• بیوفیدبک تغییرپذیری ضربان قلب: ضربان قلب را که با گذشت زمان تغییر می‌کند، اندازه می‌گیرد.
• بیوفیدبک تنفسی: تعداد تنفس و عمق آن را در طول زمان اندازه‌گیری می‌کند

بیوفیدبک چگونه کار می‌کند؟

دانشمندان تا کنون نتوانستند توضیح دهند که بیوفیدبک چگونه کار می‌کند. اکثر بیمارانی که روش بیوفیدبک برای آنها مؤثر بوده است، آرام کردن و تغییر رفتار خود را فرا گرفته‌اند. بسیاری از دانشمندان بر این باورند که، آرامش یک بخش مهم در درمان بسیاری از اختلالات با بیوفیدبک است، بویژه مشکلاتی که ناشی از استرس هستند یا استرس باعث شدیدتر شدن آنها می‌شود. دلیل آنها بر پایه اطلاعاتی است که از تاثیرات استرس بر بدن بدست می‌آید. بطور خلاصه، این بحث این گونه ادامه می‌یابد که، بسیاری از این واکنش‌ها، توسط سیستم عصبی سمپاتیک کنترل می‌شود که شبکه‌ای از بافت‌های عصبی است که به آمادگی بدن برای مواجهه با موارد اورژانسی با واکنش «جنگ و گریز» کمک می‌کند.

الگوی معمولی واکنش به موارد اورژانسی، بطور محتمل در طول زمانی که انسان‌ها به طور فیزیکی مورد تهدید واقع می‌شوند، نمایان می‌شود. گرچه، این تهدیدهایی که اکنون با آنها زندگی می‌کنیم، به ندرت فیزیکی هستند، اما بدن به گونه‌ای واکنش نشان می‌دهد که انگار با تهدیدی فیزیکی مواجه شده است. مردمک‌ها گشاد می‌شوند تا نور بیشتری وارد چشم شود. بدن عرق می‌کند، احتمال برش‌های پوست را کاهش می‌دهد. رگ‌های بدن که در نزدیکی پوست قرار دارند، منقبض می‌شوند تا خونریزی را کاهش دهند، در حالی که ر‌گ‌های مغز و عضلات گشاد می‌شوند تا اکسیژن بیشتری به آنها برسد.

دستگاه گوارش شامل معده و روده‌ها، حرکت خود را آهسته تر می‌کنند تا مصرف انرژی بکار رفته در عمل هضم کمتر شود. ضربان قلب سریعتر می‌شود و فشار خون بالا می‌رود. بطور طبیعی، افراد هنگامی که وقایع استرس‌زا پایان می‌یابد، آرام می‌شوند، بخصوص اگر برای حل و فصل آن کاری انجام دهند.

به عنوان مثال، واکنش خود را در موقعیتی تصور کنید، که در یک خیابان تاریک راه می‌روید و صدای دویدن شخصی را می‌شنوید که به سمت شما می‌آید. می‌ترسید. بدن، شما را آماده می‌کند تا یک حمله را دفع کنید یا آنقدر سریع بدوید تا از  آنجا دور شوید. هنگامی که فرار می‌کنید، به تدریج آرام خواهید شد.

اگر از دست رییس خود عصبانی هستید، این یک موضوع متفاوت است. بدن شما، خود را برای مبارزه آماده می‌کند. اما تا زمانی که می‌خواهید شغل خود را حفظ کنید، تلاش می‌کنید که این احساسات خشم را نادیده بگیرید. به همین شکل، اگر در راه رفتن به خانه در ترافیک گیر کنید، کاری برای فرار از این موقعیت نمی‌توانید انجام دهید. این موقعیت‌ها می‌تواند به راستی شما را بیمار کند. بدن شما برای انجام واکنش آماده شده است، اما شما نمی‌توانید کاری انجام دهید. واکنش افراد نسبت به استرس متفاوت است. در برخی از افراد، یک عملکرد مانند فشار خون، فعال‌تر می‌شود، در حالی که در فرد دیگر، فشار خون در حالت عادی باقی می‌ماند. بسیاری از کارشناسان معتقد هستند که این واکنش‌های فیزیکی افراد نسبت به استرس، می‌تواند همیشگی باشد. هنگامی که بدن بطور مکرر برانگیخته می‌شود، ممکن است یک یا چند عملکرد بطور دائمی فعالتر شوند. این احتمال وجود دارد که به بافت‌های بدن، آسیب واقعی وارد شود.

بیوفیدبک اغلب با هدف تغییر واکنش‌های همیشگی به استرس، که می‌توانند منجر به درد یا بیماری شوند، انجام می‌شود. بسیاری از پزشکان بر این باورند که، تعدادی از بیماران و مراجعان آنها، فراموش کرده‌اند که چگونه آرام شوند. بازخوردهای واکنش‌های فیزیکی مانند دمای بدن و فشار عضله، اطلاعاتی را فراهم می‌کند که، به بیماران جهت تشخیص حالت آرامش کمک خواهد کرد. این نشانه‌های بازخورد نیز، مانند یک نوع پاداش برای کاهش تنش عمل می‌کند. مانند یک معلم پیانو که وقتی نوازنده جوان او، بالاخره یک نت را به درستی می‌نوازد، اخم او تبدیل به لبخند می‌شود.

ارزش یک نشانه بازخورد به عنوان یک اطلاعات و پاداش، ممکن است حتی در درمان بیماران فلج یا فلج اسپاسمی عضله، بسیار بیشتر باشد. بیوفیدبک در این بیماران، عمدتاً نوعی آموزش مهارت مانند یادگیری پرتاب توپ، به نظر می‌رسد. بیماران به جای نگاه کردن به توپ، به دستگاه نگاه می‌کنند که فعالیت‌های عضله درگیر را نظارت کنند. به عنوان مثال، بیماران سکته مغزی که دچار فلج دست و پا هستند، می‌توانند مشاهده کنند که بخشی از عضلات درگیر آنها، فعال باقی مانده است. این نشانه از دستگاه بیوفیدبک، این موضوع را ثابت می‌کند. این نشانه‌ می‌تواند راهنمایی برای ورزش‌هایی باشد که به بیماران کمک می‌کند، بتوانند از اندام‌های خود دوباره استفاده کنند. شاید موضوع مهم این باشد که این بازخورد، بیماران را متقاعد می‌کند که اعضا آنها هنوز زنده هستند. این اطمینان خاطر، اغلب آنها را تشویق می‌کند که به تلاش خود ادامه دهند.

روش‌های بیوفیدبک 

انواع مختلفی از بیوفیدبک برای بررسی عملکردهای متفاوت بدن استفاده می‌شود:

• الکترومیوگرافی – این روش، فعالیت عضله و فشار آن را اندازه می‌گیرد. این روش برای کمردرد، سردرد، اختلالات اضطراب، بازیابی عضله پس از آسیب و بی‌اختیاری ادرار بکار می رود. بیوفیدبک به بیماران آموزش می‌دهد که چگونه عضله صحیح را بکار بگیرند.
• بیوفیدبک حرارتی – این روش دمای بدن را اندازه می‌گیرد. از این روش در بیماری سردرد و پدیده رینود استفاده می‌شود که در این بیماری منابع خونی در پوست کاهش می‌یابد که در واکنش به دمای پایین یا استرس روانی، بی‌حسی و سردی در بخشی از قسمت‌های بدن احساس می‌شود.
• الکتروانسفالوگرافی – این نوع از بیوفیدبک، پالس‌ها یا امواج مغز را اندازه می‌گیرد. از این روش در بیماری‌های بیش‌فعالی، صرع و دیگر اختلالات حمله ناگهانی بکار می‌رود.
• فعالیت الکترودرمال – این روش، تعریق را اندازه‌گیری می‌کند، و برای درد یا اضطراب استفاده می‌شود.
• تغییرپذیری ضربان قلب – این روش ضربان قلب را اندازه می‌گیرد. از این روش در اضطراب، آسم، بیماری انسداد مزمن ریه و ضربان قلب نامنظم بکار می‌رود.

مزایای بیوفیدبک

بیوفیدبک می‌تواند به عنوان یک طرح درمان کامل برای بسیاری از اختلالاتی که در زیر بیان شده است، اعمال شود:

دردهای مزمن

بیوفیدبک به بیماران کمک می‌کند که عضلات سفت را شناسایی کرده و روش شل کردن عضله را یاد بگیرند و با اینکار، دردهای ناشی از مشکلاتی مانند کمردرد، دردهای شکمی، اختلال فکی گیجگاهی و فیبرومالژیا برطرف می‌شوند. بیوفیدبک می‌تواند با تسکین درد در افراد با سنین مختلف از کودک تا بزرگسالان مسن، مفید واقع شود.

سردردها

درمان سردردها یکی از کاربردهای مطمئن بیوفیدبک است. فشار عضلات و استرس می‌تواند منجر به شروع میگرن و انواع دیگر سردردها شود که باعث تشدید علائم سردرد می‌شود. شواهد دقیقی وجود دارد که نشان می‌دهد درمان بیوفیدبک می‌تواند عضلات را شل کرده و استرس را کاهش دهد، که منجر به کاهش دفعات و شدت سردردها خواهد شد.

اضطراب

اضطراب یکی از متداول‌ترین مشکلاتی است که از بیوفیدبک برای درمان آن استفاده می‌شود. بیوفیدبک به بیماران کمک می‌کند که نه تنها نسبت به واکنش‌های بدن هنگام استرس و اضطراب، آگاه باشند بلکه آنها می‌آموزند که چگونه این واکنش‌ها را کنترل کنند.

بی‌اختیاری ادرار / مدفوع

بیوفیدبک درمانی می‌تواند به افرادی که با مشکل کنترل ادرار مواجه هستند، کمک کند. این روش با استفاده از بیوفیدبک، به زنان کمک می‌کند تا عضلات کف لگن که نقش کنترل تخلیه مثانه را دارند، را شناسایی و تقویت کنند. پس از چند جلسه بیوفیدبک، این بیماران قادر می‌شوند نیاز فوری به ادرار کردن را کاهش داده و تعداد دفعات آن را کاهش دهند. همچنین، بیوفیدبک می‌تواند برای کودکانی که با مشکل ادرار شبانه روبرو هستند و افرادی که با ناتوانی در کنترل مدفوع (بی‌اختیاری مدفوع) مواجه هستند، مفید باشد. در مقابل داروهای استفاده شده در درمان بی‌اختیاری ادرار، بیوفیدبک عوارض جانبی ندارد.

یبوست مزمن 

بیمارانی که دچار آسیب عصبی- عضلانی در اندام‌هایشان هستند و دچار مشکلات گرفتگی مسیر دفع هستند، بیوفیدبک اثربخشی زیادی در رفع این مشکل خواهد داشت.

فشار خون بالا

شواهد کافی در خصوص کاربرد بیوفیدبک برای درمان فشار خون بالا وجود ندارد. اگرچه بیوفیدبک ظاهراً فشار خون را کمی پایین می‌آورد، اما تاثیر آن نسبت به داروهای کنترل فشار خون کمتر است.

براکسیسم شبانه

ترم “بریکسیس دندانی” به فشردن، فشار دادن، ساییدن یا خرد کردن دندان‌ها و فک‌ها در طول خواب اشاره دارد. بیمارانی که از روش‌های بیوفیدبک درمانی استفاده می‌کنند، تمایل کمتری به انجام این عملکرد نشان می‌دهند.

اگر درمان بیوفیدبک با موفقیت انجام شود، می‌تواند به بیماران در کنترل علائم مشکلاتشان کمک کند و یا میزان مصرف داروهای مورد نیاز را کاهش دهد. در نهایت، بیماران قادر خواهند بود روش‌های بیوفیدبک را به صورت خودمختار تمرین کنند. بیمارانی که از این درمان استفاده می‌کنند، باید به خاطر داشته باشند که هر چند یادگیری بیوفیدبک زمان می‌برد، اما هیچ خطر یا عوارض جانبی ندارد.

مراحل انجام بیوفیدبک

یک برنامه شخصی برای هر بیمار طراحی می‌شود اما بطور کلی این برنامه شامل جلسات هفتگی به مدت شش هفته است، و سپس این جلسات هر از چند ماه انجام می‌شود. جلسات بیوفیدبک بین 40 – 60 دقیقه طول می‌کشد. تمرینات روزانه در خانه، بخش مهمی از برنامه درمانی است و بطور مستقیم با تاثیرات مثبت کسب شده از بیوفیدبک ارتباط دارد.