قلم پا، یا درشت نی، یک استخوان بلند است که بین دو مفصل قوزک و زانو قرار دارد. شکستگی درشت نی (تیبیا) یک مشکل شایع است و معمولاً نتیجه آسیب دیدن یا تحمل فشار مکرر بر روی استخوان است.
در موارد کوچکتر، تنها علامت بالینی شکستگی میتواند درد ساق در هنگام راه رفتن باشد. اما در موارد شدیدتر، ممکن است استخوان درشت نی از پوست بیرون بزند.
فرآیند بهبودی و دوره نقاهت پس از شکستگی درشت نی بستگی به نوع و شدت شکستگی دارد. برای درمان شکستگی استخوان، مراجعه به تخصصیهای پزشکی توصیه میشود و با انجام تمرینات مناسب در خانه، فرآیند بازیابی فرد را تسریع میکند.
استخوان درشت نی (تیبیا) نقشی کلیدی در مکانیک بدن ایفا میکند، زیرا:
- بزرگتر از دو استخوان زیرین پاست.
- مسئول تحمل کردن بیشتر وزن بدن است
- برای مکانیک صحیح مفصل زانو و قوزک حیاتی است
شکستگی درشت نی معمولاً در کنار آسیبهای دیگر به عضلات و لیگامانهای پیرامون استخوان رخ میدهد. این موضوع همیشه باید توسط پزشک متخصص بررسی شود.
انواع شکستگی تیبیا (ساق پا)
بسته به علت شکستن استخوان، شدت و نوع شکستگی متفاوت است. شکستگی میتواند یک شکستگی عرضی باشد، به عبارت دیگر شکستگی در عرض استخوان رخ دهد، یا شکستگی مایل باشد، یعنی شکستگی با زاویه رخ دهد. شکستگیهای پروکسیمال به شکستگی بخش بالایی درشت نی گفته میشود. شکستگیهای بدنه درشت نی (تیبیا) زیر این ناحیه رخ میدهند.
انواع شکستگیهای درشت نی (تیبیا) عبارتند از:
شکستگیهای پایدار.
شکستگیهای پایدار به ترکهای روی استخوان اطلاق میشود که بیشتر از سطح استخوان تحت تأثیر قرار میگیرند و آن را سالم و ثابت نگه میدارند. در طول فرآیند بهبودی، بخشهای شکسته درشت نی (تیبیا) در یک صف قرار میگیرند و از محل خود منتقل نمیشوند. به این نوع شکستگی، شکستگی بدون جابجایی نیز اشاره میشود.
شکستگی با جابجایی.
در شکستگی با جابجایی، شکستگی استخوان باعث جابجا شدن استخوان میشود و دیگر استخوان یکپارچه و در یک امتداد نخواهد بود. در اغلب موارد برای ترمیم این نوع از شکستگی و بازگرداندن استخوان در یک امتداد نیاز به جراحی است.
شکستگی فشاری.
شکستگی فشاری یا شکستگیهای مویی یکی از مصدومیتهای شایع در اثر استفاده بیش از حد از استخوان هستند. این نوع شکستگی، ترکهای کوچک و باریک روی استخوان ایجاد میکند.
شکستگی مارپیچی.
در صورتی که یک حرکت چرخشی منجر به شکستگی استخوان شود، این شکستگی ممکن است به عنوان شکستگی مارپیچی شناخته شود.
شکستگی خرد شده.
وقتی شکستگی باعث شود استخوان به سه تکه یا بیشتر تقسیم شود، شکستگی خرد شده رخ داده است.
وقتی استخوان میشکند یا زیر پوست میماند یا از پوست بیرون میزند. شکستگیهای باز به شکستگیهایی گفته میشود که استخوان شکسته از پوست بیرون زده است. در شکستگیهای بسته، استخوان از پوست بیرون نمیزند ولی باز هم ممکن است استخوان به بافتهای داخلی آسیب وارد کرده باشد.
علل شکستگی تیبیا (ساق پا)
استخوانهای بلند بدن بسیار مقاوم هستند، ولی در بعضی موارد ممکن است شخص دچار شکستگی تیبیا شود. این موارد عبارتند از:
- مصدومیتهای تروماتیک، مثل تصادفها با وسایل نقلیه موتوری یا سقوط از بلندی
- ورزشهایی که به استخوان ساق پا ضربات مکرر وارد میشود، مثل دویدن برای مسافتهای طولانی
- مصدومیتهای ناشی از ورزشهای تماسی مثل فوتبال
- پوکی استخوان، که باعث تضعیف استخوان میشود
علائم شکستگی تیبیا (ساق پا)
علائم شکستگی درشت نی (تیبیا) عبارتند از:
- درد موضعی در بخشی از استخوان درشت نی یا اگر چندین شکستگی وجود داشته باشد درد موضعی در چند بخش از این استخوان
- ورم در پایین پا
- دشواری یا عدم توانایی برای ایستادن، راه رفتن یا تحمل وزن بدن
- بدشکلی پا یا کوتاه و بلند شدن یکی از پاها
- کبودی یا تغییر رنگ در اطراف استخوان ساق
- تغییر احساس لامسه در پا
- بیرون زدن استخوان از پوست
- منحنی شدن ظاهر استخوان جایی که استخوان به زیر پوست فشار آورده است
تشخیص شکستگی تیبیا (ساق پا)
برای تشخیص شکستگی درشت نی (تیبیا)، پزشک سوالاتی را درباره سابقه پزشکی بیمار و نحوه رخ دادن عارضه خواهد پرسید. همچنین معاینه فیزیکی و آزمایشهای تشخیصی نیز انجام میشود تا محدوده ضایعه و احتمال شکستگی استخوان بررسی شود. این تستها برای رسیدن به بهترین راهکار درمانی بسیار مهم هستند.
تستهای تشخیصی عبارتند از:
- تصویر رادیولوژی از درشت نی (تیبیا)
- تصویر سی تی اسکن از استخوان درشت نی، سی تی اسکن از تصویر رادیولوژی قویتر بوده و تصویر سه بعدی از استخوان ایجاد میکند.
- از اسکن (ام آر آی) یا روش تصویربرداری با تشدید مغناطیسی نیز استفاده میشود تا تصویری کامل از عضلات، لیگامانها و استخوانهای اطراف درشت نی (تیبیا) به دست آید.
هنگامی از اسکن ام آر آی استفاده میشود که سایر روشهای تصویربرداری نتوانند مشکل را تشخیص دهند.
درمان شکستگی تیبیا (ساق پا)
در نوشتن طرح درمان، پزشک موارد مختلفی را در نظر میگیرد، از جمله:
- سلامت عمومی بیمار
- علت ضایعه
- شدت ضایعه
- وسعت آسیب به بافت نرم
درمان بدون جراحی
درمان بدون جراحی برای بیمارانی تجویز میشود که:
- به خاطر سلامت عمومی پایین نمیتوانند جراحی شوند
- فعالیت زیادی ندارند و به همین خاطر بهتر میتوانند مقداری کج شدن یا بلند و کوتاه شدن پاهایشان را تحمل کنند
- شکستگی بسته دارند و استخوان شکسته کمترین حرکتی نکرده است
درمان اولیه.
اکثر مصدومیتها در چند هفته اول باعث ورم میشوند. پزشک در ابتدا از آتل استفاده میکند تا بیمار راحت شده و از پای شکسته وی نیز حمایت کند. برخلاف گچ گیری، آتل را میتوان شل و سفت کرد تا ورم پا کاملاً بیخطر فروکش کند. به محض از بین رفتن ورم، پزشک گزینههای درمانی را بررسی میکند.
گچگیری و آتلبندی.
پزشک با بستن گچ، پای شکسته را بدون حرکت نگاه میدارد تا بهبودی اولیه حاصل شود. پس از چند هفته، گچ را میتوان با یک آتل فانکشنال از جنس پلاستیک همراه با بست، تعویض کرد. آتل حفاظت و حمایت کافی را برای پا ایجاد خواهد کرد تا زمانی که بهبودی کامل شود. میتوان آتل را برای مسائل بهداشتی و همچنین فیزیوتراپی از پا خارج کرد.
درمان با جراحی
برای انواع خاصی از شکستگی جراحی توصیه میشود، از جمله:
- شکستگیهای باز که باید به زخم رسیدگی شود
- شکستگیهایی که با درمانهای بدون جراحی ترمیم نیافتهاند
- شکستگیهای خرد شده که تعداد استخوانهای شکسته زیاد است و جابجا شدهاند
میله گذاری داخل استخوان (پلاک گذاری).
امروزه، روشی که بیشتر جراحان برای درمان شکستگی درشت نی (تیبیا) از آن بهره میگیرند میله گذاری داخل استخوان (پلاک گذاری) است. در این جراحی، یک میله فلزی مخصوص داخل بدنه درشت نی قرار داده میشود. این میله از محل شکستگی نیز رد میشود تا استخوان را بصورت یکپارچه و در یک راستا نگاه دارد.
پیچهای داخل استخوانی در هر دو طرف میله به استخوان پیچ میشوند تا ارتباط محکمی بین پیچ و استخوان برقرار شود و هر دو تا حاصل شدن بهبودی کامل در مکان مناسب خود باقی بمانند. پلاک گذاری یا میله گذاری داخل استخوان یک روش ثابتسازی است که بسیار پایدار، ثابت و کامل است. معمولاً از پیچهای تیتانیوم تشکیل شدهاند. در بازههای طولی و قطری مختلف، انواع مختلفی از این میلهها وجود دارد که برای استخوان درشتنی بهترین استفاده را میکنند.
اما میله گذاری داخل استخوان یا پلاک گذاری مناسب برای درمان شکستگیها در کودکان و نوجوانان نیست زیرا نیاز به دقت بسیاری دارد تا مطمئن شویم که میله از صفحات رشد استخوان عبور نمیکند. به دلیل رشد فعال استخوان در این دورهها، استفاده از روشهای دیگری برای ثابتسازی شکستگیها در این گروه سنی توصیه میشود.
پیچ و پلاک (پلاتین).
در حین این جراحی، ابتدا تکههای استخوان در یک راستا قرار داده میشوند. سپس با استفاده از پلاک فلزی و پیچ به سطح بیرون استخوان وصل شده و تکهها را در کنار هم نگاه میدارد. غالباً هنگامی از پیچ و پلاک (پلاتین) استفاده میشود که میله گذاری داخل استخوان (پلاک گذاری) امکانپذیر نیست، برای مثال شکستگیهایی که تا مفصل زانو یا قوزک پا ادامه دارند.
ثابتسازی خارجی.
در این نوع جراحی، پینها یا پیچهای فلزی از بالا و پایین محل شکستگی به داخل استخوان فرو میشوند. سپس پینها و پیچها به این میله در بیرون بدن متصل میشوند. این دستگاه یک چهارچوب تثبیت کننده است که استخوانها را در موقعیت صحیح نگاه میدارد تا بهبودی کامل حاصل شود.
ریکاوری
در بیشتر موارد، برای بهبود کامل شکستگی بدنه درشت نی (تیبیا) معمولاً میان چهار تا شش ماه زمان میبرد. در برخی موارد، ممکن است زمان بیشتری لازم باشد، به خصوص اگر زخم باز باشد، استخوان به قطعات زیادی شکسته باشد یا فرد از مصرف محصولات دخانی برخوردار باشد.
کنترل درد
احساس درد پس از مصدومیت یا جراحی بخشی طبیعی از فرآیند بهبودی است. پزشک و پرستار سعی میکنند تا درد بیمار را کاهش دهند که این کار به بهبودی سریعتر وی کمک خواهد کرد.
غالباً برای تسکین کوتاه مدت درد پس از مصدومیت یا جراحی داروهایی وجود دارد که میتوان آنها را تجویز کرد. انواع بسیاری از داروها میتوانند به کنترل درد کمک کنند. این داروها عبارتند از: استامینوفن، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، گاباپنتینوئیدها، شل کننده عضلات، مسکّنهای شبه افیونی و مسکّنهای موضعی. پزشک از ترکیبی از داروها استفاده میکند تا تسکین درد را بیشتر کرده و همچنین نیاز مصرف شبه افیونیها را به حداقل برساند. برخی از داروهای مسکّن عوارض جانبی دارد که بر توانایی بیمار برای رانندگی کردن و سایر فعالیتهای روزمره تأثیر میگذارد. پزشک درباره عوارض جانبی هر دارو با شما صحبت خواهد کرد.
دانستن این نکته ضروری است که با وجود موثر بودن داروهای مسکّن شبه افیونی در کاهش درد پس از جراحی یا مصدومیت، آنها از مواد مخدر مشتق شده و اعتیاد آور هستند. اعتیاد به داروهای شبه افیونی و اووردوز با این دسته از داروها به یکی از مشکلات جدی نظام سلامت تبدیل شده است. باید داروهای مسکّن شبه افیونی فقط و فقط طبق دستور پزشک مصرف شود. به محض بهتر شدن درد، مصرف این داروها را قطع کنید. همچنین اگر بعد از چند روز از شروع مصرف درد بهبود نیافت با پزشک صحبت کنید.
تحمل وزن
بسیاری از پزشکان بیمار را تشویق میکنند تا در اوایل دوران ریکاوری پای خود را حرکت دهند.` بیماران باید در مورد قرار دادن وزن روی پای مصدوم از توصیههای پزشک پیروی کنند تا از بروز مشکلات بعدی جلوگیری شود.
در برخی موارد، پزشکان به بیماران اجازه میدهند تا بلافاصله بعد از جراحی تا جای که میتوانند روی پای مصدوم وزن قرار دهند. هرچند، بیمار نمیتواند تمام وزن خود را روی آن پا قرار دهد حداقل تا زمانی که شکستگی شروع به بهبودی کند. بیمار باید به دقت از توصیههای پزشک پیروی نماید. در هنگامی که بیمار شروع به راه رفتن میکند، شاید به عصای زیر بغل یا واکر داشته باشد.
عوارض
عوارض شکستگی درشت نی (تیبیا) عبارتند از:
- عوارض ناشی از جراحی یا نیاز به جراحی مجدد
- آسیب عصبی، عضلانی یا عروقی
- سندروم کمپارتمان، یک عارضه جدی است که در آن بعلت ورم پا خونرسانی به پا کاهش مییابد
- عفونت استخوان که در اصطلاح پزشکی به آن استئومیلیت میگویند.
- جوش نخوردن استخوان
در بسیاری از موارد، شکستگی درشت نی (تیبیا) بدون عوارض خاصی بهبود مییابد.
سوالات متداول
آیا شکستگی ساق پا کاملاً بهبود مییابد؟
بهبودی شکستگی تا حد زیادی به عوامل مختلفی بستگی دارد و در هر فرد نیز متغیر است. با انجام تمرینات فیزیوتراپی و استراحت کافی بیمار میتواند تمام فعالیتهایی که پیش از جراحی انجام میداد را از سر بگیرد. هرگز بهبودی بطور 100 درصد حاصل نمیشود و اندکی محدودیت در دامنه حرکتی استخوان یا مقداری درد یا ناراحتی با بیمار خواهد ماند. هرچند، در بیشتر موارد، بیمار ضایعه را فراموش کرده و میتواند مانند سابق به زندگی خود ادامه دهد. کسانی که شکستگی درون مفصلی (پلاتو) تیبیا را تجربه کردهاند، حتی هنگامی که کاملاً بهبود یابند بیشتر از سایرین در معرض آرتروز استخوان در دوران میانسالی و پیری هستند.
چطور میتوان ریکاوری را تسریع بخشید؟
استراحت، تغذیه و فیزیوتراپی به بیمار کمک میکنند تا به خوبی ریکاوری را پشت سر بگذارند. همچنین بیمار باید برای بهبودی به استخوان زمان بدهد. ضمناً باید از بعضی چیزها مثل مصرف سیگار یا کافئین خودداری کرد.
تا چه زمانی نباید ورزشهای تماسی انجام داد؟
این مسئله را باید از پزشک پرسید. بطور کلی، در عرض 3 ماه بعد از شکستگی، استخوان به قدر کافی بهبود یافته و دیگر از بابت شکستگی مجدد خطری نخواهد داشت. ولی بسته به وضعیت بیمار ممکن است خطرات دیگری وجود داشته باشد و به همین خاطر باید بیمار با جراح یا پزشک متخصص خود در این باره صحبت کند.
آیا سیگار کشیدن به فرآیند بهبودی آسیب میرساند؟
جواب واضح است، بله. مطالعات نشان دادهاند که افراد سیگاری 15 درصد بیشتر از سایرین در معرض جوش نخوردن استخوان یا طولانی شدن دوران ریکاوری هستند. طبق مطالعات مختلف صورت گرفته، سیگار کشیدن فرآیند بهبودی را به تأخیر میاندازند. سیگار کشیدن باعث باریک شدن عروق خونی شده و در نتیجه خونرسانی به ناحیه شکستگی کاهش مییابد، بنابراین اکسیژن و مواد مغذی حیاتی به محل شکستگی نمیرسد و بهبودی به تأخیر میافتد.
این جراحی چه تأثیری بر انتظارات بلند مدت بیمار از فعالیتهای روزمره، کاری و تفریحی خواهد داشت؟
متأسفانه این نوع ضایعه میتواند تأثیرات بلند مدتی بر زندگی شخص بگذارد. این تأثیرات تا حد زیادی به ریکاوری شخصی شما بستگی دارد. در بیشتر موارد بیمار میتواند راه برود، بدود و در هر نوع ورزشی شرکت کند حتی بصورت حرفهای. هرچند، شکستگی درون مفصلی (پلاتو) ساق پا خطر آرتروز استخوان را در میانسالی افزایش میدهد و همچنین احتمال محدود شدن دامنه حرکتی پای مصدوم، سایر محدودیتها و همچنین درد وجود دارد. در موارد نادری شکستگی ساق پا میتواند عوارضی برای بیمار داشته باشد. مسئله مهم برای بیمار مراقبت از خود و انجام تمرینات فیزیوتراپی از همان ابتدای دوران ریکاوری است تا شخص از مزایای این تمرینات بهرهمند شده و همچنین تأثیر این مشکلات بلند مدت را در زندگی خود کاهش دهد.
باید انتظار چه مقدار درد را داشت؟
متأسفانه، درد یک جزء از فرآیند بهبودی است. احساس درد به بدن یادآوری میکند که به تازگی ضایعهای را تجربه کرده و نیاز به استراحت دارد. در چند روز اول پس از جراحی (یا در صورتی که جراحی نشده است، چند روز اول پس از مصدومیت)، بیمار ممکن است دردی مداوم را تجربه کند. این درد باعث از کار افتادگی بیمار نمیشود، اما توصیه میشود برای کنترل درد از داروهای مسکن استفاده شود (البته باید طبق دستور پزشک عمل شود و از داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی استفاده نشود). استفاده مناسب از داروهای مسکن میتواند به طور عملی دوران بازیابی بدون درد را برای بیمار فراهم کند.
