درد دنبالچه که با نام کوکسیدینی نیز شناخته می‌شود، در اثر افتادن از ارتفاع یا هر گونه آسیب‌دیدگی در بخش تحتانی ستون فقرات ایجاد می‌شود. آسیب‌دیدگی در این قسمت می‌تواند باعث کبود شدن پریوستئوم (بافت پیوندی در اطراف استخوان) شده و سبب ایجاد درد شود. افتادن بر روی استخوان دنبالچه می‌تواند باعث شکستگی و یا دررفتگی و یا سبب ایجاد هر دو مورد شود. معمولاً آسیب‌دیدگی دنبالچه به سختی بهبود پیدا می‌کند.
در اثر آسیب‌دیدگی و درد دنبالچه امکان دارد نشستن برای فرد بسیار دشوار باشد، در نتیجه بروز این عارضه بر کیفیت زندگی تأثیر منفی می‌گذارد.
عملکرد استخوان دنبالچه در بدن
در گذشته، فرض بر این بود که دنبالچه (کوکیکس) در بدن هیچ عملکردی ندارد. اما تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که این استخوان در زمان نشستن به عنوان نقطه تکیه عمل می‌کند و محل اتصال برخی از عضلات، تاندون‌ها و رباط‌ها است. این شامل عضله سرینی بزرگ (عضله باسن) و عضلات تقویت‌کننده کف لگن و مقعد است. این عضلات در فعالیت خروج مدفوع نیز نقش مهمی دارند. تحقیقات جدید نشان می‌دهند که دنبالچه از لحاظ عملکردی بسیار مهم است و نقش‌های متعددی در ساختار و عملکرد بدن ایفا می‌کند.
آیا استخوان‌های دنبالچه در همه افراد مشابه هستند؟
ساختار دنبالچه از جهات مختلفی از جمله تعداد مهره (سه تا پنج عدد)، طول، میزان انحنا و قابلیت حرکتی در افراد مختلف متفاوت می‌باشد. طبق تحقیقات انجام شده، دنبالچه در زنان کوتاه‌تر و صاف‌تر است و در حدود 25 درصد از افراد دارای زائده استخوانی در دنبالچه هستند. البته نتایج به دست آمده از تحقیقات با یکدیگر اختلاف دارند.
علت ایجاد درد دنبالچه
درد دنبالچه معمولاً در اثر آسیب‌دیدگی شدید ناشی از افتادن بر روی سطح سخت ایجاد می‌شود. در این حالت امکان کبودی، دررفتگی و یا شکستگی استخوان دنبالچه وجود دارد.
درد دنبالچه همچنین در اثر مواردی مانند نشستن طولانی‌مدت بر روی سطوح سخت یا باریک (مانند صندلی دوچرخه)، حرکـت غیر طبیعی یا بیش از حد استخوان دنبالچه (که می‌تواند منجر به التهاب و تغییرات تخریبی در استخوان شود)، نیمه دررفتگی یا ناهمراستایی مفاصل و اسپاسم عضلات کف لگن ایجاد می‌شود. به ندرت امکان دارد عفونت یا تومور باعث ایجاد درد دنبالچه شوند.
در برخی از مواقع کوکسیدینی یا درد دنبالچه در اثر دیسک کمر ایجاد می‌شود. ولی در بیشتر موارد دلیل مشخصی برای ایجاد این درد وجود ندارد. امکان دارد درد شدید باشد و در انجام فعالیت‌های روزمره اختلال ایجاد کند؛ چرا که این نوع درد در زمان نشستن، برخاستن، و گاهی در زمان رابطه جنسی و یا هنگام دفع مدفوع ایجاد می‌شود.
چرا درد دنبالچه در زنان بیشتر شایع است؟
درد دنبالچه در زنان به میزان چهار یا پنج برابر بیشتر از مردان ایجاد می‌شود.علت این امر احتمالاً می‌تواند پهن‌تر بودن لگن زنان و همچنین تفاوت در ساختار دنبالچه زنان از لحاظ اندازه و میزان انحنای دنبالچه باشد. زایمان دلیل اصلی ایجاد درد دنبالچه در زنان می‌باشد (خصوصاً اگر که مدت زایمان طولانی شود). بر طبق تحقیقات انجام شده، پوشیدن شلوار جین تنگ می‌تواند درد دنبالچه را تشدید کند.
آیا داشتن وزن اضافه یا چاقی باعث حفاظت از دنبالچه می‌شود؟
خیر. برخی از افراد تصور می‌کنند که داشتن چربی اضافه باعث حفاظت از استخوان دنبالچه می‌شود. در حالی که با افزایش وزن، احتمال ناهمراستایی و یا نیمه دررفتگی دنبالچه افزایش پیدا می‌کند. در افراد چاق، استخوان دنبالچه در زمان نشستن به سمت عقب بیرون‌زده می‌شود. در حالی که در افراد لاغر این حالت ایجاد نمی‌شود و در نتیجه از استخوان دنبالچه بیشتر حفاظت می‌شود. در واقع در افراد لاغر، نیروی وارد بر استخوان دنبالچه ناشی از افتادن و یا نشستن کاهش پیدا می‌کند.
علائم درد دنبالچه
علائم درد دنبالچه یا کوکسیدینی شامل بروز درد در قسمت انتهای ستون فقرات می‌باشد. امکان دارد در قسمت کمر یا لگن نیز درد ایجاد شود. همچنین احتمال بروز درد شدید در پاها نیز وجود دارد.
شدت درد از فردی تا فرد دیگر متفاوت می‌باشد. امکان دارد درد به مرور زمان تشدید شود.
درد دنبالچه می‌تواند در زندگی روزمره و خواب در زمان شب اختلال ایجاد کند. همچنین این نوع درد بر انجام فعالیت‌هایی که شامل نشستن و خم شدن هستند تأثیر منفی می‌گذارد.
در اثر این عارضه انجام امور روزمره با درد همراه خواهد بود. با قرار گرفتن وزن بر روی استخوان دنبالچه، حتی با وجود نشستن بر روی سطح نرم امکان دارد درد افزایش پیدا کند. در این صورت برخاستن از روی صندلی نیز برای شخص دشوار می‌باشد.
تشخیص علت ایجاد درد دنبالچه
جهت تشخیص علت ایجاد درد دنبالچه پزشک معمولاً سابقه پزشکی بیمار را بررسی کرده و از معاینه بدنی و تصویربرداری با اشعه ایکس استفاده می‌کند. پزشک جهت ارزیابی عارضه از بیمار درخواست می‌کند تا حرکت‌هایی مانند نشستن یا دوچرخه‌سواری را انجام دهد.
تشخیص علت ایجاد درد دنبالچه معمولاً با استفاده از تزریق تأیید می‌شود. به این منظور بی‌حسی موضعی در ناحیه استخوان دنبالچه تزریق می‌شود و بر اساس علائم ایجاد شده و نتایج حاصل از معاینه بدنی، تصویربرداری با اشعه ایکس و ام آر آی، پزشک علت ایجاد درد را تشخیص می‌دهد.
درمان درد دنبالچه در کلینیک درد
درمان درد دنبالچه در کلینیک درد با استفاده از دو روش انجام می‌شود : روش‌های درمانی غیر تهاجمی و روش‌های درمانی جراحی (تهاجمی). روش‌های غیر تهاجمی شامل استراحت، مصرف داروهایی مانند داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، نشستن بر روی بالش مخصوص دنبالچه، طب سوزنی و فیزیوتراپی می‌باشد.
درمان خانگی
درد دنبالچه در بیشتر موارد با استفاده از روش‌های درمانی خانگی قابل درمان است. به این منظور موارد زیر بایستی رعایت شوند:
- از نشستن برای مدت طولانی خودداری کنید.
- رعایت وضعیت صحیح بدنی در حالت نشسته و ایستاده باعث تسکین درد دنبالچه می‌شود. بهتر است در زمان نشستن از بالش مناسب استفاده کنید. وزن بدن بایستی بر روی استخوان‌های واقع در زیر باسن وارد شود. از نشستن به صورت خمیده خودداری کنید. در زمان ایستادن راستای بدن بایستی به صورت صاف و مستقیم و انحنای کمر باید در حالت طبیعی باشد.
- بهتر است در زمان استراحت به پهلو بخوابید.
- توصیه می‌شود در زمان برخاستن و بیرون آمدن از تخت به جای برخاستن در حالت مستقیم، ابتدا بر روی پهلو قرار گرفته و سپس از حالت افقی خارج شوید.
- یک کیسه پر از یخ را در یک حوله قرار دهید و آن را به مدت 10 تا 20 دقیقه بر روی ناحیه دردناک قرار دهید. در صورت نیاز می‌توانید 3 مرتبه در روز از این روش استفاده کنید.
- در صورت تشدید درد در زمان تخلیه مدفوع، می‌توانید طبق دستور پزشک از داروهای ملین (نرم کننده مدفوع) استفاده کنید.
- استفاده از روش‌های خودماساژ دهی مانند نشستن بر روی یک توپ تنیس در تسکین درد مؤثر است. (توپ نباید مستقیماً زیر استخوان دنبالچه قرار داده شود).
بالش مخصوص دنبالچه
بالش‌های مخصوص دنبالچه در صورت استفاده صحیح، باعث کاهش فشار می‌شوند. همچنین می‌توانید یک بالش را از طول خم کرده و بر روی آن بنشینید؛ به طوری که استخوان دنبالچه بیرون از بالش قرار بگیرد.
امکان دارد استفاده از بالش‌های گرد باعث وارد آمدن فشار بیشتری بر استخوان دنبالچه شود.
فیزیوتراپی
در فیزیوتراپی، از روش‌های مختلفی مانند ماساژ و تمارین کششی و تقویتی برای رفع ضعف یا سفتی عضلات استفاده می‌شود که می‌توانند به درمان درد دنبالچه منجر شوند.
فیزیوتراپی در تشخیص علل ایجاد درد دنبالچه به بیمار کمک می‌کند. متخصص فیزیوتراپی به بیمار آموزش می‌دهد که چگونه وضعیت صحیح بدنی را رعایت کند و تمارین مخصوصی برای تقویت عضلات محافظ دنبالچه، کمر و لگن انجام دهد. با استفاده از روش‌های درمان دستی، فیزیوتراپی به افزایش انعطاف‌پذیری عضلات کف لگن (بخصوص عضله بالا برنده مقعد) کمک می‌کند و در نتیجه باعث کاهش فشار بر دنبالچه می‌شود.
انواع تزریق برای درمان درد دنبالچه
امکان دارد پزشک جهت تسکین درد، از تزریق استروئید یا بی‌حسی موضعی استفاده کند. در برخی از مواقع جهت کنترل درد دنبالچه روش سوزاندن توسط امواج رادیویی به کار برده می‌شود؛ البته معمولاً استفاده از این روش توسط پزشک توصیه نمی‌شود.
تزریق بی‌حسی موضعی
تزریق بی‌حسی موضعی روش موثری جهت تشخیص علت ایجاد درد دنبالچه می‌باشد. در صورتی که تزریق بی‌حسی موضعی در بافت اطراف دنبالچه برای چند ساعت باعث رفع درد شود، مشخص می‌شود که استخوان دنبالچه سبب ایجاد درد شده است.
تزریق بی‌حسی موضعی برای کاهش درد در بلندمدت نیز استفاده می‌شود. طبق تحقیقات انجام شده تأثیر تزریق بی‌حسی موضعی مشابه تزریق کورتیزون می‌باشد و عوارض جانبی نیز به دنبال ندارد.
تزریق کورتیکو استروئید
کورتیکو استروئید یک داروی ضد التهاب با اثر بلندمدت می‌باشد. در بیشتر افراد، تزریق کورتیکو استروئید باعث کاهش یا رفع درد برای مدت یک ماه تا یک سال می‌شود. البته این تأثیر در بیشتر بیماران دائمی نمی‌باشد. تزریق مکرر این دارو می‌تواند باعث نازک شدن بافت شود؛ در نتیجه پزشک این دارو را برای دو یا سه نوبت بیشتر تجویز نمی‌کند.
در صورتی که علت ایجاد درد دنبالچه تشخیص داده شود، تزریق کورتیکو استروئید توسط پزشک ارتوپد اولین گزینه درمانی محسوب می‌شود. در بیشتر افراد امکان دارد تزریق این دارو به مدت یک هفته باعث تشدید درد شود و ممکن است مشاهده تأثیر دارو به دو هفته زمان نیاز داشته باشد.
طب سوزنی
طب سوزنی نوعی روش درمانی سنتی چینی محسوب می‌شود. در این روش سوزن‌های ویژه این روش درمانی وارد نقاط خاصی از بدن می‌شوند. امکان دارد جریان الکتریکی خفیفی از سوزن‌ها عبور داده شود. تحقیقات نشان می‌دهند که امکان دارد طب سوزنی باعث تحریک تولید اندورفین (ماده ضد درد طبیعی) در بدن شود. در بیشتر افراد به کمک طب سوزنی درد به صورت موقتی تسکین پیدا می‌کند.
انجام تمارین ورزشی
انجام حرکات ورزشی مناسب از کشیدگی تاندون‌ها و رباط‌ها جلوگیری می‌کند. تمارین ورزشی باعث تقویت عضلات اطراف دنبالچه و عضلات محافظ ستون فقرات می‌شوند.
حرکت پل
بر روی زمین به پشت دراز بکشید و زانوهای خود را خم کرده و عضلات شکم خود را منقبض کنید.
باسن خود را از زمین بلند کرده و در همین وضعیت نگه دارید.
این حالت را برای 3 تا 5 ثانیه حفظ کنید. در صورت امکان زمان را تا 10 ثانیه افزایش دهید.
حرکت صدف
بر روی پهلو روی زمین دراز بکشید. زانو و پاشنه پاها بر روی همدیگر قرار داده شوند.
بدون جدا کردن پاشنه‌ها از یکدیگر، پای خود را که در سمت بالا قرار دارد از قسمت زانو بالا ببرید.
این حرکت را 10 مرتبه تکرار کنید.
کشش عضلات همسترینگ
بر روی یک صندلی بنشینید و یکی از پاهای خود را بر روی یک صندلی دیگر قرار دهید، به طوری که انگشت‌های پا به سمت بالا قرار بگیرند.
به طرف پایی که بر روی صندلی قرار دارید خم شوید. در این صورت بایستی در قسمت پشت پای خود حالت کشیدگی احساس کنید.
این حالت را بری مدت 30 ثانیه حفظ کنید. این تمرین را برای هر یک از پاها به تعداد 3 مرتبه تکرار کنید.
فرو بردن عضله عرضی شکم
- بر روی زمین به پشت دراز بکشید و زانوهای خود را خم کنید.
- نفس عمیق بکشید و همزمان با بازدم، به آرامی عضله پایین شکم را به سمت ستون فقرات فرو ببرید.
- همزمان با ادامه تنفس، این وضعیت بدنی را حفظ کنید و سپس به حالت اولیه باز گردید.
- زمان انجام این حرکت را تا 10 ثانیه افزایش دهید. این تمرین را به تعداد 10 مرتبه تکرار کنید.
- در زمان انجام تمارین ورزشی مربوط به شکم و انجام هر گونه فعالیت که بر عضلات کمر فشار وارد می‌کنند ( مانند بلند کردن اشیاء، برخاستن از روی زمین و خم شدن) عضله شکم خود را به داخل فرو ببرید.
جراحی
جراحی برداشت استخوان دنبالچه، که به عنوان کوکسیژکتومی شناخته می‌شود، یک روش جراحی است که در آن استخوان دنبالچه به صورت کامل یا جزئی برداشت می‌شود. استفاده از جراحی فقط در صورتی صورت می‌گیرد که روش‌های درمانی دیگر تأثیری در بهبودی بیمار نداشته باشند. در کل، نتایج جراحی در حد متوسط قرار می‌گیرند و احتمال وجود عوارض پس از جراحی وجود دارد.
