مفاصل فاست کمری، مفاصلی هستند که جفت جفت به سمت پشت ستون فقرات قرار دارند و ارتباطی میان مهره‌های ستون فقرات برقرار می‌کنند. این مفاصل توسط یک عصب تأمین می‌شوند و هنگامی که مفصل آسیب دیده یا التهاب دارد، ممکن است درد ایجاد کند. مفاصل فاست به همراه دیسک نقش مهمی در پایداری ستون فقرات ایفا می‌کنند، به ویژه اگر دیسک تخریب شده باشد. درمان ابتدایی اغلب شامل مراقبت‌های حفاظتی است که شامل تغییرات در فعالیت‌ها، حرکات کششی، فیزیوتراپی، درمان دستی، کایروپراکتیک و یا مصرف داروها می‌شود.

علت و علائم درد مفاصل فاست کمری

مفاصل فاست، مهره‌ها را بین بخش‌های مختلف ستون فقرات شما متصل می‌کنند. هر جا که این مفاصل آسیب‌دیده و ملتهب شوند، می‌توانند باعث کمردرد شوند با درد ارجاعی به دست و پاها یا بدون آن. یک مفصل فاست دارای غضروف مفصلی است که می‌تواند براثر صدمه و سایر موارد دیگر آسیب ببیند. به این صورت، آسیب‌های مفاصل فاست عمدتاً در ارتباط با تروما، بخصوص سقوط و تصادفات رانندگی رخ می‌دهد. آرتروز، روماتیسم مفصلی، اسپوندیلیت آنکیلوزان یا روماتیسم ستون فقرات، تروما و مشکلات دیسکی دژنراتیو مرتبط با فشار یا جراحی قبلی بر روی کمر، شایع‌ترین دلایل درد مفصل فاست هستند.

مهره‌های ستون فقرات کمری در هر دو طرف توسط به یک دیسک به هم وصل می‌شوند و قوس مهره‌ها توسط مفاصل فاست در هر طرف به هم وصل می‌شوند. دو مفصل فاست پایینی، رایج‌ترین منبع درد مفاصل فاست هستند. این مفاصل می‌توانند سبب بروز دردی در پشت، پا و باسن شوند که می‌تواند تا پایین پا و حتی تا کف پا حرکت کند. همچنین درصورتی‌که ناحیه پایین کمر مجبور است پار بیشتری از بدن را تحمل کند، مفصل فاست دردناک می‌شود. این وضعیت معمولاً در صورت تخریب دیسک یا وارد شدن بار بیش‌ازحد رخ می‌دهد. به همین دلیل، افراد مسن و کسانی که اضافه وزن دارند، بیشتر اوقات از درد مفاصل فاست رنج می‌برند.

ستون فقرات گردنی شامل مهره‌هایی است که سر را به گردن متصل می‌کند. مفاصل فاست مرتبط با ستون فقرات گردن، با سایر مفاصل در ستون فقرات تفاوت دارند. توانایی دسترسی به آن‌ها کمتر است و منابع عصبی کاملاً متفاوتی نسبت به سایر مفاصل فاست دارند. درد ناشی از مفاصل فاست در ستون فقرات گردنی، بیشتر در گردن و شانه‌ها احساس می‌شود و می‌تواند شامل سردرد نیز باشد.

گاهی اوقات آسیب‌های مفاصل فاست بر اثر صدمات کوچک مکرر اتفاق می‌افتند، مثلاً یک راننده کامیون ممکن است به خاطر اینکه همیشه روی یک پا از کابین ماشین خود به بیرون می‌پرد، این آسیب‌ها را تجربه کند. در این شرایط، حادثه‌ای که منجر به شروع درد شده است می‌تواند نسبتاً ناچیز باشد، اما با گذشت زمان منجر به درد مفاصل فاست می‌شود.

تشخیص

نکته حائز اهمیت این است که یک پزشک نمی‌تواند این وضعیت را بدون انجام آزمایش‌های بخصوصی تشخیص دهد. علائمی مانند درد هنگام نشستن یا بلند شدن از حالت نشسته ممکن است به دلیل ساختارهای دیگری مانند دیسک ایجاد شود و لزوماً بیانگر مشکلاتی در مفصل فاست نیست.

تشخیص این مسئله کمی پیچیده است زیرا عکس رادیولوژی، سی‌تی‌اسکن، اسکن استخوان و تصاویر MRI نمی‌توانند تشخیص دهند که آیا مفاصل فاست منبع درد هستند یا خیر. تنها آزمایشی که به تشخیص قطعی را ارائه می‌دهد، شامل تزریق ماده‌ی بی‌حسی با در خود مفصل یا در عصب تأمین‌کننده‌ی مفصل می‌باشد که تحت کنترل اشعه‌ی ایکس انجام می‌گیرد. اینکه آیا این تزریق مؤثر است یا خیر، می‌تواند نشان دهد که آیا این درد مربوط به مفصل فاست است یا خیر. البته این روش تنها در صورتی مؤثر است که درد شما مداوم باشد. اگر درد شما به گونه‌ای است که به خودی خود فروکش می‌کند تزریق می‌تواند یک نتیجه “مثبت کاذب” ایجاد کند.

درمان درد مفاصل فاست کمری

درد مفاصل فاست کمری می‌تواند به‌صورت یک حمله حاد ایجاد شود یا در موارد مزمن‌تر، می‌تواند به‌مرورزمان ایجاد شود. درد ناشی از حملات حاد عموماً به‌سرعت از بین می‌رود. اگرچه، افرادی که درد مفاصل فاست مزمن‌تری دارند ممکن است برای مدتی طولانی احساس درد داشته باشند. همیشه برای پزشک این امکان وجود ندارد که با اطمینان پیش‌بینی کند که چه اتفاقی در درازمدت خواهد افتاد. اگرچه سوابق نشان می‌دهد که در اکثر موارد بهبودی کامل امکان‌پذیر است.

در صورت آسیب‌دیدگی مفصل فاست، چه‌کاری باید انجام داد؟ 

پیشگیری از آسیب به مفصل فاست بسیار دشوار است. بااین‌حال، بر اساس شواهد و عقل و منطق می‌توان گفت که موارد زیر می‌توانند راههای خوبی برای این منظور باشند:

• در حین یک حمله‌ی حاد، هرچه سریع‌تر کشش را شروع کنید. استراحت در حین حمله فقط ممکن است این وضعیت را طولانی کند.
• ارگونومی خود را هم در محل کار و هم در خانه ارزیابی و تغییر دهید
• فعالیت داشته باشید – فعالیت‌هایی را پیدا کنید که درد شما را بعد از انجام تمرینات تشدید نمی‌کنند
• اگر درد شدید باشد ورزش در استخر می‌تواند مفید واقع شود

ورزش و تمرینات خانگی، درمان‌های موضعی با استفاده از گرما یا یخ، ماساژ، کشش و داروهای مسکن خوراکی، فعالیت‌های بیمار محوری هستند که به بهترین وجه برای مدیریت علائم مفاصل فاست به کار برده می‌شوند.

دارو 

اگر دچار درد حاد هستید، ممکن است پزشک شما به‌منظور کاهش درد، التهاب و یا اسپاسم عضلانی تعدادی دارو برای شما در نظر بگیرد. مصرف این داروها برای بیش از یک هفته لازم است. اگر درد همچنان ادامه یابد، باید تشخیص انجام‌شده و داروهای تجویزشده را بررسی کرد. پزشک شما باید در هرگونه تصمیم‌گیری در مورد مصرف داروها نقش داشته باشد زیرا این تصمیمات بسته به شرایط فردی، متفاوت خواهد بود.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی شامل درمان فعال و هم منفعل (غیرفعال) است. از این روش‌های درمانی برای بازیابی یا بهبود دامنه حرکتی و عملکرد عضلات استفاده می‌شود. فیزیوتراپی، با یک رویکرد درمانی فعال، شامل حرکات ورزشی کششی و تقویتی است. از حرکات ورزشی برای بهبود قدرت عضلات محافظ ستون فقرات و بازگرداندن وضعیت طبیعی ستون فقرات و دامنه حرکت استفاده می‌شود. درمان منفعل می‌تواند شامل مواردی ازجمله استفاده از یخ، مالش ماهیچه‌ها، تحریک الکتریکی، اولتراسوند تراپی، کشش (تراکشن)، ماساژ و درمان دستی و کایروپراکتیک برای رفع فشارهای عضلانی و درد ناشی از درد مفاصل باشد. برای درمان در مدت طولانی‌تر، توصیه می‌شود که افراد به‌منظور حفظ عملکرد ستون فقرات و ارتقاء شیوه زندگی سالم، تحرک سالم داشته باشند و در یک فعالیت ورزشی روتین و منظم شرکت کنند. درمان فیزیوتراپی برای درد مفاصل فاست کمری ممکن است شامل موارد زیر باشد:

درمان دستی 

استفاده از دست‌ها در درمان علائم مرتبط با ماهیچه‌های اطراف ناحیه‌ی مفصل فاست شما، به کاهش درد، بهبود شل بودن عضلات و بهبود توانایی مفاصل درحرکت طبیعی کمک می‌کند. درد عضلانی که در بروز علائم شما نقش دارد ممکن است ناشی از مشکلات زیر باشد:

• سفتی عضلات (Muscle guarding): صدمات یا آسیب در سطح ستون فقرات اغلب باعث می‌شود بدن با سفت کردن عضلات در منطقه، به‌طور ناخودآگاه از منطقه محافظت کند. این پدیده به‌عنوان گاردینگ یا محافظت عضلات( Muscle guarding ) شناخته می‌شود.
• خشکی عضلات: تغییراتی در تراز بدن و حرکات مربوط به ارگونومی، عادات حالت قرارگیری بدن و استفاده بیش‌ازحد و مکرر می‌تواند باعث شود که یک عضله خشک و سفت شود.

موبیلیزاسیون 

استفاده از تکنیک‌های دستی در درمان، تمرکز بیشتری بر روی مفاصل دارد تا به کاهش درد کمک کند، تحرک مفاصل را بهبود بخشد و راهبرد مناسب برای بازآموزی حرکت صحیح مفاصل ارائه دهد. این روش درمانی می‌تواند بر روی سطوح مفصلی که در آن درد احساس می‌کنید و همچنین در ناحیه بالاتر یا پایین‌تر از منطقه علائم شما تمرکز داشته باشد، تا به شما کمک کند عواملی که در بروز مشکل شما دخیل هستند را برطرف کند.

تمرینات تقویتی 

• آموزش مجدد عصبی- عضلانی: تمرینات با هدف آموزش مجدد الگوهای حرکتی معیوب، بهبود هماهنگی عضلات یا تسهیل ترتيب انقباض عضلانی (muscle firing) در عضلاتی که ضعیف یا گرفته شده‌اند انجام می‌شوند. این حرکات غالباً به‌طور طبیعی کوچک است و هدف آن‌ها، بزرگ‌تر کردن عضلات نیست.
• پایدار کردن: ورزش‌هایی که قدرت و استقامت عضلات نزدیک به مفاصل شما را هدف قرار می‌دهند (و بنابراین در تثبیت مفاصل بهتر هستند تا حرکت دادن آن‌ها).
• آموزش فعالیت: تمریناتی که متناسب با اهداف خاص شما، فعالیت‌های بدن‌سازی، فعالیت‌های تفریحی یا نیازهای شغلی اختصاص داده می‌شوند که بازگشت شما به زندگی قبل از دردتان را میسر می‌کنند.

اولتراسوند تراپی 

اولتراسوند تراپی در هنگام استفاده برای درمان چنین مشکلاتی، از امواج صوتی استفاده می‌کند تا به بافت مورد هدف برسد و لرزشی را برای گرم کردن بافت ایجاد می‌کند. اولتراسوند می‌تواند برای آرام کردن بافت تحریک‌پذیر مؤثر باشد که ممکن است به‌خوبی به روش‌های مختلف پاسخ ندهد. از این روش می‌توان همچنین برای کاهش تورم موضعی، شل شدن بافت، بهبود جریان خون برای ترمیم بافت و تجزیه و از بین بردن بافت زخم استفاده کرد.

تیپینگ یا نوارچسب گذاری 

تیپینگ یا نوارچسب گذاری می‌تواند برای کاهش بار و فشار از روی ساختارهای مفصلی دردناک واقع در ستون فقرات و محافظت از آن‌ها کمک کننده باشد، درحالی‌که عملکرد و حرکات عضلانی را بهینه می‌کند تا بهبود و تسکین این مناطق دردناک میسر شود.

تزریق 

 اگر باوجود انجام درمان‌های فوق علائم همچنان ادامه داشته باشد، می‌توان تزریق تشخیصی در فاست‌ها انجام داد تا درد را در ناحیه مفصل مسدود کند. اگر این روش در تسکین موقت درد موفق عمل کند، تشخیص مشکل در مفصل فاست به عنوان علت کمردرد تأیید می‌شود. در نهایت، برای انجام عملی جهت تسکین درد طولانی‌تر، می‌توان یک عمل ریزوتومی (که به آن روش سوزاندن با امواج رادیو فرکانسی یا نوروتومی نیز گفته می‌شود) انجام داد که تأثیر آن از چند ماه تا چند سال، معمولاً بین 6 تا 18 ماه دوام خواهد داشت.

سؤالات متداول

گاهی اوقات درد تا پایین پای من کشیده می‌شود- این درد چگونه از کمر به پا می‌رسد؟ 

به این نوع درد، درد ارجاعی می‌گویند. درد مفاصل فاست در کمر بدتر می‌شود. البته درد ناشی از مفاصل فاست می‌تواند در نهایت به سمت کف پا کشیده شود. نوع دیگر درد که درد عصبی است، بیشتر در پا متمرکز است و تیزتر و تیرکشنده تر است. درد مفاصل فاست ممکن است در بعضی مواقع در ناحیه کمر تیز و شدید باشد اما در ساق پا ملایم‌تر و مبهم‌تر است.

اگر آسیب‌دیدگی مفاصل فاست داشته باشم، آیا همیشه مشکل‌ساز خواهد بود؟

لزوماً خیر. درد مفاصل فاست می‌تواند کاملاً برطرف و بهبود یابد. بااین‌حال، هنگامی‌که اولین حمله کمردرد را تجربه کردید، بدن شما نحوه محافظت از ستون فقرات را تغییر می‌دهد. در این صورت ممکن است مستعد ابتلا به سایر انواع کمردرد شوید؛ به این دلیل که بدن شما مکانیسم‌های محافظتی خود را برای ستون فقرات از دست داده است. متخصصین فیزیوتراپی می‌توانند آموزش‌هایی را برای احیا و توان‌بخشی سیستم عضلانی برای محافظت از ستون فقرات به شما ارائه دهند.

آیا برای نشان دادن آسیب‌دیدگی مفصل فاست، باید اسکن انجام دهم؟

تصاویر رادیولوژی و سی‌تی‌اسکن می‌توانند برای تشخیص مشکل مفصل فاست مفید واقع شوند. البته، بیشتر آسیب‌های مفاصل فاست بدون نیاز به اسکن سریع برطرف می‌شود. در یک وضعیت حاد، تشخیصی صرفاً بر اساس مشاهدات بالینی انجام می‌شود. اگرچه در شرایط مزمن، آزمایش‌های بیشتری برای تشخیص نیاز است. تصمیم به انجام اسکن، تصمیمی است که شما و پزشک عمومی یا متخصص، بسته به شرایطتان، می‌گیرید. استفاده از اسکن‌های پزشکی هسته‌ای SPECT و MRI برای درد مفاصل فاست به دلیل نرخ‌های مثبت کاذب بسیار زیادی که ارائه می‌دهد (مثلاً ناهنجاری دیده می‌شود اما دلیل ایجاد مشکل موردنظر نیست)، اغراق‌آمیز است.

آیا همیشه خشکی گردن و کمر خواهم داشت؟

مفاصل فاست در دامنه حرکتی ستون فقرات نقش بسیار مهمی دارند. هنگامی که مفاصل فاست به دلیل آرتروز (تغییرات زاید در مفصل) عملکرد نادرستی داشته باشند، ممکن است دامنه حرکتی آنها کاهش یابد. در موارد شدیدتر، کاهش دامنه حرکتی به دلیل تشکیل زائده‌های استخوانی یا افزایش حجم مفاصل خود رخ می‌دهد که می‌تواند باعث محدودیت ساختاری و مکانیکی در حرکت طبیعی مفاصل شود. بنابراین، به بیماران توصیه می‌شود که با انجام حرکات کششی و تمرینات کنترلی، انعطاف‌پذیری مفاصل خود را تقویت کنند تا احتمالاً بهبود یابند و به طور قطعی دامنه حرکتی را حفظ کرده و از کاهش بیشتر آن جلوگیری کنند.