تنگی کانال نخاعی (Spinal stenosis)، یک وضعیت است که در آن کانال نخاعی به طور غیرطبیعی تنگ می‌شود. این تنگی باعث می‌شود فضای موجود برای قرار گرفتن طناب نخاعی و عصب‌ها محدود شود. با تشدید تنگی کانال نخاعی، فشاری بر طناب نخاعی و عصب‌ها وارد می‌شود و آنها فشرده می‌شوند. تنگی کانال نخاعی ممکن است در هر نقطه‌ای از ستون فقرات رخ دهد، اما بیشترین موارد در ناحیه گردن و پایین کمر مشاهده می‌شوند. تأثیر این وضعیت بر ستون فقرات، متغیر است و به شدت گوناگون است.
تنگی کانال نخاعی را با نام‌های دیگری نیز می‌شناسند:
- شبه انسداد (لنگش عصبی)
- تنگی کانال نخاعی مرکزی
- تنگی کانال نخاعی فورامینال
این وضعیت علل بسیار زیادی دارد و شدت علائم آن به عوامل مختلف بسیار بستگی دارد. در صورت طولانی و مزمن شدن تنگی کانال نخاعی، درد ناشی از آن می‌تواند عذاب‌آور و ناتوان‌کننده باشد. این وضعیت می‌تواند روی روابط و کار تأثیری منفی داشته باشد، همچنین انجام کارهای روزانه را ازجمله تهیه‌ی غذا، دشوار کند. مهم‌ترین بخش درمان این بیماری، آموزش بیمار است. یاددادن اطلاعات و نکات بیشتری درباره‌ی علت‌ها، علائم و درمان‌های تنگی کانال نخاعی می‌تواند به بیمار کمک کند تا بتواند با پزشک متخصص خود همکاری بهتری داشته باشد و درنتیجه بتواند به زندگی عادی خود بازگردد.
اگر در نواحی مرتبط با ستون فقرات مانند گردن یا پاها و کمر، احساس سوزش، بی‌حسی یا درد می‌کنید ممکن است مبتلابه تنگی کانال نخاعی شده باشید. لازم است حتماً و در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرده و درمان خود را آغاز نمایید. دکتر غفرانی، متخصص آنستزیولوژی و درد در کلینیک درد ماهان، آماده است تا با استفاده از روش‌های درمانی کم‌خطر و غیر جراحی، شما را تا پایان مراحل درمان همراهی کند. برای رزرو وقت ملاقات می‌توانید با شماره تلفن 02188866619 - 02188866629 - 092188866632 تماس حاصل فرمایید.
آناتومی کانال نخاعی
کانال نخاعی از سوراخ‌های مرکزی یک سری از استخوان‌ها (مهره‌ها) تشکیل‌شده است که هرکدام در بالای دیگر سوار شده است.
- قسمت بالایی کانال نخاعی را ستون فقرات گردنی تشکیل می‌دهد، قسمت میانی شامل ستون صدری در وسط کمر و قسمت پایینی شامل ستون فقرات کمری در پایین کمر می‌شوند.
- کانال نخاعی در بالا به سر و در پایین به لگن متصل می‌شود.
- طناب نخاعی از مغز خارج می‌شود و در کانال نخاعی گذر می‌کند و تا پایین کمر ادامه می‌یابد. عصب‌ها از طناب نخاعی و از بین مهره‌های گردن و پایین کمر خارج می‌شوند که به ترتیب به کنترل دست‌ها و پاها کمک می‌کنند.
تنگی کانال نخاعی، وضعیتی است که در آن ستون فقرات تنگ و فشرده می‌شود و به طناب نخاعی فشار وارد می‌کند. این فرآیند معمولاً تدریجی است. اگر تنگی و فشردگی کم باشد، هیچ علائمی مشاهده نخواهد شد؛ اما در صورت فشردگی و تنگی بسیار زیاد، عصب‌ها بسیار فشرده می‌شوند و منجر به بروز مشکلاتی خواهد شد.
تنگی کانال نخاع به چه علت رخ می‌دهد؟
شایع‌ترین علت بروز تنی کانال نخاعی، آرتروز مفصلی یا تغییراتی در ساختار استخوانی و بافت‌های نرم ناشی از بالا رفتن سن می‌باشد. تنگی کانال نخاعی معمولاً در بیماران بالای 50 سال دیده می‌شود و با بالا رفتن سن نیز این مشکل به‌تدریج پیشرفت خواهد کرد. فرسودگی و سائیدگی ناشی از پیری می‌تواند منجر به بروز آرتروز ستون فقرات گردد که این وضعیت منجر به تنگی کانال نخاعی خواهد شد. این وضعیت همچنین می‌تواند یکی از مشکلات ناشی از تشکیل خار استخوانی (استئوفیت‌ها)، برآمدگی و دررفتگی دیسک‌های بین مهره‌ای و ضخیم شدن لیگامنت‌ها(رباط‌ها)ی بین مهره‌ها باشد.
گاهی اوقات، افزایش حرکات بین مهره‌ها می‌تواند موجب سرخوردگی یک‌مهره روی مهره دیگر شود. این مشکل که تحت عنوان سرخوردگی مهره یا اسپوندیلولیست (spondylolisthesis) می‌شناسند می‌تواند منجر به تنگی کانال نخاعی نیز گردد.
البته همه‌ی افراد، با بالا رفتن دچار تنگی کانال نخاعی نمی‌شوند. برخی افراد شانس بیشتری در ابتلا به تنگی کانال نخاعی نسبت به دیگران دارند. افرادی که دارای سابقه ی خانوادگی این بیماری یا مشکلات دیگر کمری هستند، درخطر بیشتری برای ابتلا به تنگی کانال نخاعی (به خاطر صفات وراثتی) قرار دارند. همچنین افرادی که فعالیت‌های سنگین دارند و فشار زیادی به کمرشان وارد می‌کنند (مانند کارگران کارهای سنگین و ورزشکاران) نیز بیشتر از افرادی که کارهای کم‌تحرکی دارند درخطر ابتلا به تنگی کانال نخاعی هستند. تنگی کانال نخاعی همچنین ممکن است در افرادی با بیماری‌های خاصی در بافت‌های پیوندی ازجمله اسپوندیلیت آنکیلوزان رخ دهد.
علائم بیماری تنگی کانال نخاع را می‌شناسید؟
علائم ابتلا به تنگی کانال نخاعی به محل بروز تنگی و فشردگی در کانال نخاعی و میزان شدت آن بستگی دارد.
علائم ناشی از فشردگی و تنگی کانال نخاعی را میلوپاتی می‌نامند. این علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- اختلال در تعادل
- افتادن
- افتادن اشیاء از دست
- مشکل در بستن دکمه یا برداشتن سکه‌های کوچک
- از دست دادن کنترل در کار روده‌ها و یا مثانه
علائم ناشی از فشردگی عصب‌ها را رادیکولوپاتی می‌نامند. این علائم عبارت‌اند از:
- درد
- بی‌حسی
- گزگز کردن دست‌وپا
- احساس ضعف در مسیر اعصابی که فشرده‌شده‌اند.
وقتی تنگی کانال نخاعی در ناحیه‌ی گردن رخ دهد (تنگی کانال گردنی)، ممکن است طناب نخاعی و عصب‌هایی که به دست‌ها و بازوها می‌رسند، فشرده شوند. این موضوع می‌تواند باعث بروز علائمی شود، ازجمله:
- میلوپاتی
- بی‌حسی
- گزگز کردن و سوزن دست
- ضعف یا گرفتگی در بازوها و دست‌ها
وقتی تنگی کانال در قسمت پایین کمر رخ دهد (تنگی کانال نخاعی کمری)، عصب‌هایی که به پاها و کف پاها می‌روند تحت‌فشار قرار می‌گیرند. این موضوع می‌تواند منجر به علائم زیر شود:
- درد
- بی‌حسی
- گزگز و سوزش پاها
- ضعف یا گرفتگی در پاها و کف پاها، خصوصاً سوزشی که به تدریجی با راه رفتن افزایش می‌یابد و با استراحت کردن برطرف می‌شود.
این علائم گاهی تحت عنوان شبه گرفتگی شبه انسداد – (pseudoclaudication شناخته می‌شوند زیرا علائم آنها شبیه به علائم مشکل عدم خون‌رسانی کافی به پاها است که به آن لنگش claudication میگویند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر دردی تدریجی در ناحیه‌ی گردن یا کمرتان بروز کند یا بی‌حسی و گزگز در دست‌ها و پاها حس کنید، نشانه این ست که دچار تنگی کانال نخاعی شده‌اید. اگرچه میزان شدت این علائم از دردی آزاردهنده تا دردی مختل‌کننده‌ی عملکرد فرد متغیر می‌باشد، این علائم باید توسط یک متخصص مورد ارزیابی قرار بگیرند. علل بالقوه‌ی بسیاری برای بروز این علائم وجود دارند و برخی از این علت‌ها جدی هستند. اگر علائم مشاهده‌شده برای بیش از شش هفته ادامه داشته باشند یا اگر بیمار دچار ضعف زیادی در دست‌ها و مشکلاتی در کنترل روده‌ها و مثانه شود، باید حتماً به پزشک متخصص مراجعه کند.
تشخیص بیماری
هنگام مراجعه‌ی بیمار به پزشک متخصص، سؤالاتی درباره‌ی علائم مشاهده‌شده از او پرسیده می‌شود که به آن سابقه‌ی بیماری میگویند. با این کار، پزشک می‌تواند اطلاعاتی را درباره‌ی زمان بروز اولین علائم، عوامل محرک تشدیدکننده یا کاهش‌دهنده‌ی این علائم، درمان‌هایی که قبلاً برای آنها صورت گرفته است و بیماری‌ها و مشکلات دیگری که ممکن است فرد به آنها مبتلا باشد و روی تنگی کانال نخاعی تأثیر گذاشته‌اند کسب کند.
سپس یک معاینه‌ی فیزیکی انجام خواهد داد که کشش عضلانی بیمار، رفلاکسها، حواس، تعادل و جریان خون در بیمار را آزمایش کند تا بتواند معلوم کند که آیا فرد دچار تنگی کانال نخاعی است یا خیر. مشخص کردن محلی که علائم در آنجا بروز می‌کنند می‌تواند به پزشک در تعیین اینکه کدام عصب‌ها تحت تأثیر تنگی کانال نخاعی قرارگرفته‌اند، کمک کند.
پس از بررسی سابقه بیماری و انجام معاینه فیزیکی، پزشک متخصص ممکن است آزمایش‌های متعددی را برای تشخیص قطعی تنگی کانال نخاعی توصیه کند. این آزمایش‌ها شامل روش‌های تصویربرداری مانند رادیولوژی، سی‌تی‌اسکن (توپوگرافی محوری رایانه‌ای) و یا ام‌آرآی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) می‌شوند. این روش‌ها به تشخیص صحیح وجود آرتروز در ستون فقرات و فشار قرار گرفتن طناب نخاعی و عصب‌ها کمک می‌کنند.
پزشک همچنین ممکن است آزمایشاتی را برای بررسی عصب‌های بیمار انجام دهد تا ببیند آیا تنگی کانال نخاعی باعث آسیب عصبی شده است یا خیر. این آزمایشات شامل مطالعات هدایت عصبی و EMG (نوار عصب و عضله) می‌باشند.
روش‌های درمانی کم تهاجمی و غیرتهاجمی برای تنگی کانال نخاعی
درمان‌های مختلفی برای تنگی کانال نخاعی وجود دارند و انتخاب این درمان‌ها به میزان شدت علائم در بیمار و علت زمینه‌ای و بیماری‌های دیگری که منجر به بروز این وضعیت شده‌اند بستگی دارد. در اکثر موارد، این عارضه بدون جراحی قابل‌درمان است. انواع روش‌های غیر جراحی درمان این بیماری عبارت‌اند از:
دارو
داروهای مختلفی برای تسکین درد، التهاب و گرفتگی عضلات موجود می‌باشند. اگرچه برخی داروها بدون نسخه در داروخانه‌ها بفروش می‌رسند اما بهتر است که این داروها را با داروهایی که پزشک برای شما تجویز کرده است استفاده نکنید، مگر آنکه تحت نظارت و دستورالعمل‌های او مصرف شوند. داروهای داروخانه‌ای نیز مانند داروهای تجویزی، عوارض جانبی را در پی‌دارند.
تزریق‌ها
پرکاربردترین نوع تزریقی که برای تسکین و کاهش علائم تنگی کانال نخاعی استفاده می‌شود، تزریق اپیدورال است . با انجام این نوع تزریق، داروها را (معمولاً یک استروئید) به محلی وارد می‌کنند که ریشه‌های عصبی مشخصی را احاطه می‌کنند (محل اپیدورال). این دارو به کاهش التهاب و درد شدیدی که به دست‌ها یا پاها کشیده می‌شود کمک خواهد کرد. این درمان معمولاً در مدت چند هفته در یک دوره با سه تزریق صورت می‌گیرد.
درمان فیزیکی
درمان‌های فیزیکی معمولاً ترکیبی از درمان‌های بدون تحرک و ورزش‌درمانی می‌باشند. درمان‌های بدون تحرک (درمان‌های منفعل) شامل گرما یا سرما درمانی با کیسه‌های سرد یا گرم، اولتراسوند تراپی، تحریک الکتریکی و ماساژ درمانی می‌باشند. این درمان‌ها با شل کردن عضلات گرفته و کاهش درد یا ناراحتی، کمک می‌کنند تا بیمار برای درمان‌های تحرک دار (مانند ورزش) آماده شود. تمرینات ورزشی برای درمان این عارضه شامل تمرینات کششی و تمرینات تجویزشده برای کمک به ثبات ستون فقرات، استقامت و مقاومت و افزایش میزان انعطاف‌پذیری می‌باشند.
طب سوزنی
طب سوزنی، روشی پرکاربرد برای کاهش علائم تنگی کانال نخاعی مانند درد، بی‌حسی، گزگز کردن و ضعف می‌باشد. این نوع روش درمانی در اصل از طب چینی گرفته‌شده است و اغلب همراه با روش‌های درمانی و سنتی دیگری نیز همراه می‌باشد.
برای تنگی کانال نخاعی، سوزن‌های مخصوص طب سوزنی را درست و با دقت در نقاطی قرار می‌دهند که روی ناحیه‌ای از بدن که علائم در آنجا بروز می‌کنند تأثیر می‌گذارند. به‌طور مثال، اگر بیمار دچار تنگی کانال نخاعی در منطقه‌ی پایین کمر باشد، متخصص طب سوزنی روی نقاطی تمرکز می‌کند که روی کمر، باسن، پاها و کف پاها تأثیر می‌گذارند زیرا این نواحی، نواحی هستند که در آنها بیمار علائم را احساس می‌کند.
در کنار این موارد، باید متذکر شد که قبل از اقدام به درمان با طب سوزنی حتماً با متخصص مشورت نمایید.
سایر درمان‌های مکمل
سایر درمان‌های محافظه‌کارانه و مکمل برای رفع درد و علائم تنگی کانال نخاع عبارت‌اند از:
- کیسه‌های گرم یا یخ
- ماساژ
- استفاده از بریس
- درمان رفتاری-ادراکی به شما کمک می‌کند تا با یادگیری روش‌هایی برای مقابله و کنار آمدن با علائم، بتوانید درد را در خود کنترل کنید.
خاطرنشان می‌شود که این درمان‌ها باید زیر نظر پزشک انجام شود.
طب سنتی و درمان گیاهی
در برخی موارد اشاره می‌شود که استفاده از درمان‌های گیاهی و سنتی نیز می‌تواند در رفع این بیماری مؤثر باشد ولی اکیداً توصیه می‌شود که بدون مشورت با پزشک از این درمان‌ها استفاده ننمایید. چند مورد از گیاهان مورداستفاده برای این بیماری عبارت‌اند از:
گیاه پنجه شیطانی با نام علمی Harpagophytum procumbens، گیاهی است که می‌تواند به درمان تنگی کانال نخاعی کمک کند. گیاه پنجه شیطانی، عضوی از خانواده کندیان است که از آن برای درمان بسیاری از بیماری‌ها ازجمله در عضلانی، درد عمومی بدن و بیماری‌های فرسایش مفصلی استفاده می‌شود. این گیاه دارای مزه‌ای تلخ است. ریشه و غده‌ی این گیاه دارای کاربردی دارویی می‌باشند. گیاه پنجه شیطانی یک داروی ضدالتهاب، ضد آرتروز و ممکن است که برای تسکین و کاهش درد نیز مورداستفاده قرار بگیرد.
بید سفید (White willow)، یک گیاه دارویی است که برای درمان علائم تنگی کانال نخاعی مفید است. بید سفید که بانام‌های پوست بید یا سالیکس البا نیز شناخته می‌شود، در اصل از اروپا، آسیا و بخش‌هایی از شمال امریکا می‌آید. بید سفید، عضوی از خانواده‌ی بیدها (salicacea می‌باشد، مزه‌ای تلخ و گس دارد و دارای طبعی خنک و خشک می‌باشد. از پوسته‌ی این درخت برای مصارف دارویی استفاده می‌کنند، مانند تسکین درد برای مشکلات اسکلتی- عضلانی ازجمله تنگی کانال نخاعی.
بید سفید یک داروی ضدالتهاب و مسکن است که حاوی سالیسیلات می‌باشد و مانند اسپرین برای کاهش دردهای اسکلتی عضلانی عمل می‌کند.
زردچوبه، بانام علمی Curcuma longa، گیاهی است که می‌تواند در درمان تنگی کانال نخاعی مؤثر باشد. زردچوبه عضوی از خانواده‌ی زنجبیل و درختچه‌ای چهارفصل است که در بخش‌هایی از آسیا و آفریقا می‌روید. زردچوبه مزه‌ای تلخ و زننده دارد و دارای طبعی خنک‌کننده و تحریک کنند می‌باشد. از ساقه زیرین یا ساقه‌های زیرزمینی این گیاه می‌توان برای کمک به کاهش التهاب ناشی از بیماری‌های اسکاتی عضلانی مانند تنگی کانال نخاعی استفاده کرد.
مراجعات بعدی پس از درمان تنگی کانال نخاعی چگونه است؟
مراجعات بعد از درمان نزد یک پزشک به نوع درمانی که صورت گرفته است بستگی دارد:
- اگر بیمار بدون انجام عمل جراحی درمان شده است، تعداد دفعات مراجعه به پزشک در روزهای اول بیشتر خواهد بود تا نحوه‌ی واکنش او نسبت به درمان مشخص شود. هرگاه علائم شروع به بهبودی کردند، این مراجعات کمتر می‌شوند یا فقط هنگامی‌که مسئله‌ای دارد می‌تواند به پزشک خود مراجعه کند.
- اگر بیمار تحت عمل جراحی قرارگرفته است تا سال‌ها بعد از انجام جراحی باید مراجعات منظمی داشته باشد.
نتایج و عوارض عمل جراحی و سایر درمان‌ها
در اکثر موارد، درمان تنگی کانال نخاعی باعث بهبود قابل قبول و رضایت بخشی است. بسیاری از افراد با استفاده از روش‌های غیرجراحی می‌توانند بهبود قابل توجهی در علائم خود را تجربه کنند. با این حال، در برخی موارد، زمانی که تنگی و فشردگی شدیدتر ایجاد می‌شود، درمان‌های غیرجراحی کافی نخواهند بود و در نتیجه جراحی ممکن است بهترین گزینه برای این بیماران باشد.
در اکثر بیماران، بلافاصله پس از انجام عمل جراحی برای کاهش فشار بر روی عصب‌ها، علائم بیشتری از دست و پاها کاهش خواهد یافت. با این حال، در موارد جدی‌تر، زمانی که فشردگی عصب‌ها به حدی شدید است که منجر به آسیب دائمی عصب‌ها می‌شود، این بهبود ممکن است محدود شود.
به هر حال، عمل جراحی ممکن است عوارضی را به همراه داشته باشد، از جمله خونریزی، آسیب عصبی، بازگشت علائم یا پارگی پرده دور نخاع. این عوارض نادر ولی امکان‌پذیر هستند و باید در نظر گرفته شوند. تصمیم‌گیری در مورد جراحی باید با توجه به شرایط و نیازهای هر بیمار به صورت خاص انجام شود و پزشک معالج می‌تواند بهترین گزینه را مشخص کند.
پیشگیری
متأسفانه، هیچ راهی برای پیشگیری از تنگی کانال نخاعی وجود ندارد. بیشتر موارد ابتلا به این عارضه، آرتروز فرسایشی است که با بالا رفتن سن رخ می‌دهد. افراد می‌تواند با حفظ تناسب‌اندام و بهبود وضعیت قرارگیری بدن، به کاهش علائم ناشی از آن کمک کنند.
