نقرس زانو یکی از بیماری‌های التهابی مفصل است که به علت انباشت کریستال‌های سوزنی اسید اوریک در بافت پبوندی داخل فضای مفصل زانو بروز می‌کند. این بیماری باعث آرتروز التهابی زانو می‌شود و علائمی مانند ورم، قرمزی، گرم شدن، درد و خشکی زانو را به همراه دارد. نقرس زانو به تنهایی مسئول حدود 5٪ از تمام موارد بیماری‌های التهابی زانو است. گاهی اوقات نقرس کاذب با نقرس اشتباه گرفته می‌شود، زیرا علائم التهابی این دو بیماری به شدت شبیه یکدیگر هستند. با این حال، نقرس کاذب یا کندروکلسینوز رسوباتی از کریستال‌های فسفات کلسیم و نه اسید اوریک را دربر می‌گیرد. حملات نقرس معمولاً پس از یک هفته استفاده از داروهای ضد التهاب قوی کاهش می‌یابند. عود نقرس ممکن است ناراحت‌کننده باشد، اما به طور معمول آسیب دائمی به غضروف و استخوان را به همراه ندارد. بعد از تصمیم به استفاده از داروهای کاهنده اسید اوریک برای پیشگیری از عود نقرس، می‌بایست غلظت اسید اوریک در خون کمتر از 6.0 میلی‌گرم در دسی لیتر نگه داشته شود. در نهایت، کنترل مداوم غلظت اسید اوریک در خون ضروری است تا احتمال عود نقرس و آسیب به مفصل زانو در آینده کاهش یابد. بنابراین، کنترل منظم اسید اوریک خون برای دستیابی به نتایج مطلوب ضروری است.

مراحل پیشرفت نقرس

بیماری نقرس در چهار مرحله، به شرح زیر پیشرفت می‌کند:

•  هیپراوریسمی (بالا بودن اسید اوریک خون) بدون علائم: در این مرحه اسید اوریم خون بالا است، اما بیمار علائمی را تجربه نمی‌کند. درمان در این مرحله ضرورتی ندارد.
•  نقرس حاد یا آرتریت نقرس حاد: بالا بودن اسید اوریک باعث تجمع کریستال‌های اسید اوریک در فضاهای مفصلی می‌شود. در نتیجه بیمار ناگهان دچار درد شدید می‌شود و زانوهایش ورم می‌کند و داغ و نسبت به لمس بسیار حساس می‌شود. حمله حاد معمولاً شب شروع می‌شود و رخدادهای تنش‌زا، مصرف دارو یا ابتلا به بیماری دیگر از محرک‌های حمله به شمار می‌آید. حملات اولیه معمولاً ظرف 10 ـ 3 روز، حتی بدون درمان فروکش می‌کند و تا حمله بعدی چند ماه یا حتی چند سال فاصله است. درهر حال دوره حمله به مرور زمان بیشتر و فاصله‌های بین آنها کمتر می‌شود.
•  نقرس بینابینی: منظور فاصله بین دو حمله حاد است. بیمار در این مرحله دچار علائم نمی‌شود و عملکرد مفصل نیز عادی است.
•  نقرس مزمن توفوسی: این مرحله باعث ناتوانی شدید بیمار می‌شود و معمولاً ظرف مدتی طولانی، مثلاً ده سال بروز می‌یابد. بیماری در این مرحله با آسیب دائمی مفصل‎های درگیر همراه است و کلیه نیز گاهی صدمه می‌بیند. اگر درمان مناسب انجام شود، بیماری نقرس درد زانو تا این مرحله پیشرفت نخواهد کرد.

چرا به نقرس زانو دچار می‌شویم؟

اسید اوریک، یک ماده است که در نتیجه تجزیه پورین در بدن تولید می‌شود. پورین بخشی از بافت بدن انسان است و در بسیاری از غذاها نیز وجود دارد. در شرایط طبیعی، اسید اوریک در خون حل می‌شود و از طریق کلیه‌ها به همراه ادرار از بدن دفع می‌شود. اما اگر تولید اسید اوریک در بدن افزایش یابد یا کلیه‌ها نتوانند اسید اوریک را به اندازه کافی از بدن دفع کنند، اسید اوریک در خون تجمع می‌یابد و به مشکل هیپراوریسمی، یعنی بالا بودن سطح اسید اوریک در خون، منجر می‌شود. هرچند زیاده‌روی در مصرف غذاهایی که حاوی پورین زیادی هستند، مانند جگر، لوبیا و نخود خشک، ماهی کولی و عصاره گوشت، می‌تواند منجر به افزایش غلظت اسید اوریک در خون شود. هیپراوریسمی به تنهایی بیماری نیست و به طور معمول خطرناک محسوب نمی‌شود. اما اگر به دلیل افزایش غلظت اسید اوریک، کریستال‌های اضافی تشکیل شود، بیماری نقرس بروز می‌یابد. تجمع کریستال‌های اسید اوریک در مفاصل باعث التهاب آنها، به خصوص زانو، می‌شود و رسوبات اسید اوریک یا توفوس شکل توده‌هایی را در نواحی زیر پوست اطراف مفاصل و در حاشیه گوش ایجاد می‌کند. همچنین، کریستال‌های اسید اوریک می‌توانند در کلیه‌ها تجمع کنند و سنگ کلیه را تشکیل دهند. عامل‌های خطر زیر در ابتلا به نقرس و هیپراوریسمی نقش دارد:

•  ژنتیک نقش مهمی در تعیین احتمال خطر ابتلا به نقرس دارد، حدوداً 18 % از بیماران دچار نقرس دارای سابقه خانوادگی این بیماری هستند.
•  جنسیت و سن نیز از عامل‌های خطر نقرس محسوب می‌شود، درصد شیوع نقرس در مردان بالاتر از زنان است و بزرگسالان بیشتر از کودکان دچار نقرس درد زانو می‌شوند.
•  اضافه وزن احتمال بالا رفتن اسید اوریک خون و ابتلا به نقرس را افزایش می‌دهد، چون اضافه وزن بافت‌های بیشتری را برای تجزیه و تبدیل در دسترس می‌گذارد و به این ترتیب اسید اوریک اضافی تولید می‌شود.
•  زیاده‌روی در خوردن غذاهای سرشار از پورین باعث ابتلا به نقرس یا تشدید این بیماری می‌شود.
•  نقص آنزیمی که فرایند تجزیه پورین‌ها را مختل کند، سبب بروز نقرس در درصد پایینی از بیماران است که بسیاری از این تعداد دارای سابقه خانوادگی نقرس‌اند.
•  تماس داشتن با سرب نیز احتمال ابتلا به نقرس را افزایش می‌دهد.
•  مصرف بعضی داروها یا ابتلا به بعضی عارضه‌ها خطر افزایش اسید اوریک را در مایعات بدن بالاتر می‌برد. برای مثال مصرف داروهای زیر منجر به هیپراوریسمی می‌شود و توانایی بدن را برای دفع اسید اوریک کاهش می‌دهد:
•  داروهای مدر، این داروها برای افزایش دفع مایعات از بدن و در فرایند درمان عارضه‌هایی مانند فشار خون بالا، ورم و بیماری قلبی مصرف می‌شود. داروهای مدر میزان اسید اوریک دفع شده در ادرار را کاهش می‌دهد.
•  سالیسیلات یا داروهای ضدالتهابی تهیه شده از سالیسیلیک اسید مانند آسپرین
•  ویتامین نیاسین یا نیکوتینیک اسید
•  سیکلوسپورین، این دارو برای سرکوب کردن سیستم ایمنی بدن (سیستم محافظت کننده از بدن در برابر عفونت و بیماری) و جلوگیری از پس زدن اندام‌های پیوندی مصرف می‌شود.
•  لوودوپا، این دارو برای کمک به انتقال پیام‌ها در امتداد گذرگاه‌های عصبی و برای کنترل علائم پارکینسون تجویز می‌شود.

این بیماری چه نشانه‌هایی دارد؟

برخی از علائم نقرس زانو عبارتند از:

•  بالا رفتن اسید اوریک در خون (هیپراوریسمی)
•  وجود کریستال‌های اسید اوریک در مایع مفصلی
•  بروز بیش از یک حمله آرتریت حاد
• ملتهب شدن مفصل ظرف یک روز همراه با ورم، قرمزی و داغ شدن مفصل
•  حمله التهابی فقط یک مفصل، معمولاً انگشت شست پا، مچ پا یا زانو را درگیر می‌کند.

این بیماری چه عوارضی به همراه دارد؟

نقرس زانو با درد و خشکی زانو همراه است و آسیب پیشرونده مزمنی را به استخوان و غضروف مفصل وارد می‌کند. همچنین نقرس باعث می‌شود که توده‌های رسوب اسید اوریک (توفوس) در بافت‌هاب بدن جمع شود و آسیبی موضعی به ناحیه‌های درگیر وارد شود. نقرس تشکیل سنگ کلیه و بالا رفتن فشار خون را در پی دارد.

راه‌های تشخیص و ارزیابی این عارضه چیست؟

تشخیص نقرس در زانو به دلیل مبهم بودن علائم و شبیه بودن علائم نقرس به بیماری‌های دیگر دشوار است. اسید اوریک خون اکثر بیماران در دوره بیماری نقرس بالا است، اما این افزایش در زمان حمله حاد مشاهده نمی‌شود. به علاوه بالا بودن اسید اوریک به تنهایی به معنای ابتلا به نقرس نیست. در واقع اکثر موارد هیپراوریسمی منجر به هیچ گونه بیماری نمی‌شود. پزشک برای تایید تشخیص نقرس، سوزنی را وارد مفصل زانوی ملتهب می‌کند و نمونه‌ای از مایع سینوویال، مواد لغزنده و روان کننده مفص، را بیرون می‌کشد. کارشناس آزمایشگاه مقداری از نمونه گرفته شده را روی اسلاید می‌ریزد و وجود کریستال‌های مونوسدیم اورات را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند. البته عدم وجود این کریستال در نمونه، به معنای رد قطعی ابتلا به نقرس نیست. همچنین بررسی رسوبات گچی سدیم اورات (توفوس) دور مفصل به تشخیص نقرس در زانو کمک می‌کند. حملات نقرس شبیه عفونت مفصل است و چنانچه پزشک بیشتر از نقرس به عفونت مفصل مشکوک باشد، وجود باکتری‌های مولد عفونت را بررسی خواهد کرد.

نقرس زانوهایمان را چگونه درمان کنیم؟

دو نکته کلیدی برای درمان نقرس وجود دارد، نخست این که التهاب حاد مفصل درگیر نقرس باید متوقف شود. نکته مهم دوم این است که تدبیری برای مدیریت درازمدت بیماری اندیشیده شود تا از حملات آتی نقرس پیشگیری شود و رسوبات کریستال اسید اوریک در بافت‌ها کوچکتر شود. در ادامه درمان‌های متداول نقرس زانو را توضیح می‌دهیم.

درمان در خانه

برای این که بتوانید درد و ورم ناشی از نقرس زانو را در خانه کم کنید، به توصیه‌های زیر عمل کنید:

•  مفصل زانو را بالا بگذارید و به آن استراحت بدهید. هیچ گونه فعالیت بدنی سنگین یا کارهای منجر به قفل شدن زانو را انجام ندهید.
•  مفصل زانو را خنک نگه دارید و آن را نپوشانید.
•  یخ گذاشتن روی مفصل زانو نیز مفید است. کیسه یخ یا یخ پیچیده در حوله را به مدت 20 دقیقه روی زانو بگذارید. یخ را مستقیماً روی پوست نگذارید، چون یخ پوست را می‌سوزاند. اگر کیسه یخ نداشتید، یک بسته نخود فرنگی منجمد را در حوله بپیچید و روی زانو بگذارید. کمپرس یخ به راحتی شکل مفصل را می‌گیرد و روی آن را می‌پوشاند.

داروهای ضد التهاب و کورتیزون

روش‌های متداول درمان حملات حاد نقرس در زانو شامل مصرف دوزهای بالا از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) به صورت خوراکی و استفاده از کورتیکواستروئیدها به صورت خوراکی یا تزریق در مفصل آسیب دیده می‌باشد. NSAIDs علائم التهابی ناشی از تجمع کریستال‌های اسید اوریک را کاهش می‌دهند، اما بر غلظت اسید اوریک در بدن تأثیری ندارند. کورتیکواستروئیدها هورمون‌های قوی ضدالتهابی هستند و پردنیزون از مصرف رایج‌ترین آنها است. بیماران معمولاً پس از چند ساعت از مصرف کورتیکواستروئیدها بهبود مشاهده می‌کنند و حمله بیماری تقریباً ظرف یک هفته کاملاً بهبود می‌یابد.

تاثیر مگنت تراپی

مگنت تراپی یکی از روش‌های درمانی است که برای کاهش درد و التهاب ناشی از نقرس زانو استفاده می‌شود. در این روش، از آهن‌ربایای ثابت استفاده می‌شود که قدرت مغناطیسی ثابتی دارند و این امکان را فراهم می‌کنند که جریان خون و مایعات در عمق بافت‌های بدن تحریک شوند.

با استفاده از مگنت تراپی، اثر مغناطیسی این آهن‌رباها از طریق پوست عبور می‌کند و وارد بافت‌های زیرین می‌شود. در نتیجه، سلول‌های آسیب دیده دور از مفصل ملتهب به وسیله این اثر مغناطیسی منظم می‌شوند و فرایند تخلیه مایع اضافی از داخل سلول‌ها به میدان مغناطیسی را آغاز می‌کنند.

با کاهش التهاب، بافت‌ها به مقدار بیشتری اکسیژن و مواد مغذی دسترسی پیدا می‌کنند. این امر به ترمیم آسیب و بازسازی بافت کمک می‌کند. به این ترتیب، سلول‌ها بهبود یافته و فرایند ترمیم و بازسازی بافت آغاز می‌شود.

با این حال، باید توجه داشت که اطلاعات دقیق درباره کارکرد مکانیسم دقیق مگنت تراپی در درمان نقرس محدود است و تحقیقات بیشتری نیاز است تا به تأیید علمی نهایی برسیم. همچنین، در انتخاب روش‌های درمانی برای هر فرد، بهتر است با یک پزشک متخصص مشورت کنید.

اولتراسوند

اولتراسوند تراپی یکی از روش‌هایی است که پزشک در جلسات فیزیوتراپی برای درمان عوارض ناشی از نقرس زانو به کار می‌گیرد. متخصص پروب با سر گرد دستگاه اولتراسوند را مستقیماً روی پوست بیمار می‌گذارد. ژل اولتراسوند روی تمام سطوح سری دستگاه زده می‌شود تا سایش روی پوست کمتر شود و امواج اولتراسونیک بهتر منتقل شود. امواج از طریق اثر پیزوالکتریک ناشی از ارتعاش کریستال‌های داخل سر پروب تولید می‌شود. امواج صوتی از پوست رد می‌شود و بافت‌های موضعی را مرتعش می‌کند. این ارتعاش یا خلأزائی حرارت موضعی عمقی ایجاد می‌کند، البته بیمار این گرما را حس نمی‌کند.
اولتراسوند به جز اثر درمانی فواید متعددی دیگری نیز دارد که از آن جمله می‌توان به آرام‌سازی بافت، بهبود جریان خون و از بین رفتن بافت همبند جای زخم اشاره کرد. افزایش جریان خون در ناحیه آسیب دیده ورم موضعی و التهاب مزمن را کاهش می‌دهد و به جوش خوردن سریع‌تر استخوان کمک می‌کند. شدت یا تراکم نیروی اولتراسوند را می‌توان با توجه به اثر مورد نظر تنظیم کرد.

درمان با لیزر سرد

لیزر درمانی یکی از راه‌های درمان نقرس زانو می‌باشد. لیزردرمانی التهاب اطراف کپسول مفصلی زانو را به سرعت کاهش می‌دهد و درد طاقت‌فرسا را تسکین می‌بخشد. درد معمولاً پس از یک تا سه جلسه درمان متوالی آرام می‌شود. دیگر مزایای لیزردرمانی عبارت است از:

•  تسریع ترمیم بافت و رشد سلولی
•  التیام سریع‌تر زخم
•  کاهش تشکیل بافت فیبروز
•  اثر ضدالتهابی
•  تسکین درد
•  افزایش جریان خون
•  بهبود فرایند ترمیم و بازسازی
•  افزایش سرعت ترمیم و بهبود عملکرد عصب‌ها
•  افزایش تولید انرژی

ورزش درمانی نقرس زانو

ورزش درمانی نقش مهمی در درمان نقرس زانو دارد و مانند بیماری‌های التهابی مفصل و آرتروز، انجام آن به حفظ فعالیت بیمار کمک می‌کند. ورزش با تنظیم وزن و افزایش گردش خون، میزان اسید اوریک خون را کاهش می‌دهد و در نتیجه خطر تشکیل کریستال‌های اسید اوریک در مفصل کاهش می‌یابد. سطح بالای چربی و کلسترول خون (هیپرلیپیدمی) و تنگ شدن عروق (تصلب شرایین) احتمال ابتلا به نقرس زانو را افزایش می‌دهند. ورزش درمانی میزان کلسترول بد را کاهش داده و توانمندی بدن برای سوخت و ساز چربی را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، گشاد شدن عروق یکی از مزایای ورزش درمانی است. مدیریت وزن و تقویت عضلات اطراف مفصل، مزیت اساسی ورزش درمانی برای بیماران مبتلا به نقرس زانو است. تقویت عضلات باعث کاهش فشار مورد نیاز بر روی مفصل زانو می‌شود و بیمار در حملات نقرس آینده کمتر درد و التهاب تجربه می‌کند. البته قبل از شروع ورزش درمانی، حتماً با پزشک معالج خود مشورت کنید تا تعیین شود که آیا ورزش‌ها با توجه به مرحله، شدت و مفصل‌های مبتلا مناسب هستند یا خیر. پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند که ورزش‌هایی با شدت کم مانند شنا، استفاده از دستگاه الپتیکال یا تمرینات مقاومتی انجام شود. رعایت یک برنامه ورزشی منظم به بیمار کمک می‌کند تا کمتر خسته شود و با انرژی بیشتری از زندگی خود لذت ببرد.