کلاب فوت یا پا چنبری (Clubfoot) یک نوع ناهنجاری و اختلال در شکل پا است که در آن پا به سمت داخل می‌چرخد و در حالت شدید، کف پا به سمت کنار یا حتی به سمت بالا می‌چرخد. در حدود یکی از هر 1000 نوزاد، یک نوزاد با پا چنبری به دنیا می‌آید. این اختلال یکی از شایع‌ترین مشکلات مادرزادی پا است. در دوران کودکی، پا چنبری درد نمی‌رساند. اما اگر اقدامات درمانی لازم برای اصلاح پا انجام نشود، پا با شکل نامناسب خود باقی می‌ماند و ممکن است کودک قادر به راه رفتن به طور طبیعی نباشد. با انجام درمان مناسب، بیشتر کودکان می‌توانند با وجود کمی اختلال در شکل پا، از انجام فعالیت‌های فیزیکی مختلف لذت ببرند. بیشتر موارد پا چنبری با استفاده از روش‌های غیرجراحی مانند ترکیب حرکات کششی، گچ گرفتن و استفاده از آتل بندی، با موفقیت درمان می‌شوند. درمان معمولاً همزمان با تولد شروع می‌شود.

 طبقه‌بندی عارضه پاچنبری

غالباً پا چنبری در دو گروه اصلی طبقه‌بندی می‌شود:
• کلاب فوت جدا شده (آیدیوپاتیک) شایع‌ترین نوع این عارضه است و در کودکانی که مشکلات پزشکی و بیماری ندارند دیده می‌شود.
• کلاب فوت جدا نشده در ترکیب با بیماری‌های مختلف یا اختلالات عصبی عضلانی مانند آرتروگریپوز و اسپینا بیفیدا به وجود می‌آید. اگر حالت پا چنبری کودک شما با برخی بیماری‌های عصبی عضلانی همراه است ممکن است به درمان مقاوم باشد و نیاز به دوره درمان‌های غیرجراحی طولانی مدت یا حتی انجام چندین جراحی داشته باشد. بدون در نظر گرفتن شدت و نوع این عارضه، پا چنبری بدون انجام اقدامات درمانی بهبود نمی‌یابد. کودک مبتلا به پا چنبری به جای کف پا روی لبه‌های خارجی پای خود راه می‌رود و در نتیجه باعث ایجاد پینه‌های دردناک شده و قادر به پوشیدن کفش نیست. فرد مبتلا به این عارضه تا پایان عمر در پای خود احساس درد داشته و فعالیت‌های او به شدت محدود می‌شود. والدین کودکی که به طور مادرزادی دچار کلاب فوت است و بیماری خطرناکی ندارد باید از درمان مناسب کودک اطمینان خاطر پیدا کرده و بداند که کودک می‌تواند به زندگی فعال و طبیعی خود ادامه دهد.

علت پا چنبری در نوزادان

علیرغم مطالعات فراوان انجام شده، دلیل اصلی ابتلا به کلاب فوت به طور مستقل (نه به عنوان بخشی از سندرم یا نقایص مادرزادی دیگر) هنوز مشخص نیست. برخی نشانه‌ها دال بر وجود علل ژنتیک است اما این موضوع هنوز تأیید نشده است. بیشتر کودکان مبتلا به پا چنبری مادرزادی سابقه خانوادگی ابتلا به این عارضه را نداشته‌اند. نکته‌ای که مشخص است این است که اگر نوزاد پسری با پای چنبری متولد شد؛ احتمال این که خواهر یا برادر بعدی او نیز به این عارضه مبتلا شود 2.5 درصد است. اگر نوزاد دختری یا پای چنبری متولد شود 6.5 درصد احتمال دارد که خواهر یا برادر بعدی او نیز به این عارضه مبتلا شوند.

علائم کلاب فوت

پاچنبری را می‌توان به راحتی تشخیص داد. ویژگی‌های اصلی ابتلا به این عارضه عبارتند از:
• سفت شدن تاندون آشیل
• چرخش جلوی پا به سمت داخل
• پایین بودن سر انگشتان پا
• پا روی لبه خارجی آن قرار می‌گیرد
• شکل غیرطبیعی پاها
• سختی و تغییرات دیگر در حرکات پاها
در برخی کودکان، ممکن است قوس پا بیش از حد عادی آن باشد. پا و ساق پا ممکن است کوچک‌تر از حد طبیعی باشند.

عوارض این بیماری چیست؟

یادآوری این نکته مهم است که با این که این عارضه در بدو تولد درد ندارد اما به مرور زمان اوضاع وخیم‌تر می‌شود. اگر این عارضه تحت درمان قرار نگیرد، کودک ممکن است روی سطح خارجی پا و روی انگشتان خود راه برود. این ناهنجاری در الگوی راه رفتن باعث سفت و سخت شدن پوست و ایجاد پینه و زخم در قسمت خارجی پا شود. پوشیدن کفش دشوارتر شده و به مرور زمان شرایط ناخوشایند و نامطلوب ایجاد می‌شود. کودکان مبتلا به پا چنبری مادرزادی ممکن است در معرض بیماری‌های لگن، دیسپلازی رشدی لگن شوند. در صورت ابتلا به دیسپلازی لگن، بالای استخوان ران (فیمور) به سمت خارج لغزیده و از سوکت خود خارج می‌شود زیرا سوکت برای نگهداشتن مفصل بسیار سطحی می‌شود.

چه افرادی در معرض ابتلا به پا چنبری رشدی قرار دارند؟

عواملی که احتمال ابتلا به پا چنبری را افزایش می‌دهند عبارتند از:
• سابقه خانوادگی ابتلا به پا چنبری
• سندرم‌های ژنتیکی مانند سندرم ادوارد (تریسومی 18)
• اختلالات عصبی عضلانی مانند فلج مغزی و اسپینا بیفیدا
• الیکوهیدرامینوز (کاهش مقدار مایع آمنیوتیک اطراف جنین در رحم) در دروان بارداری

تشخیص کلاب فوت

پا چنبری در بدو تولد قابل تشخیص است و ممکن است زودتر و در دوران بارداری یا در سونوگرافی نیز تشخیص داده شود.
با این که کلاب فوت ممکن است صرفاً با انجام معاینات بالینی تشخیص داده شود اما ممکن است پزشک برای ارزیابی وضعیت استخوان‌ها و تعیین ناهنجاری‌های احتمالی در استخوان‌ها، عکس‌برداری به وسیله اشعه ایکس را تجویز نماید. معاینه بالینی جامعی برای رد احتمال ابتلا به بیماری‌های عضلانی و ستون فقراتی دیگر انجام می‌شود.

درمان عارضه مادرزادی پا چنبری در نوزادان

هدف از درمان از بین بردن درد در پا و بهبود عملکردان است به طوری که فرد بتواند روی کف پای خود به راحتی روی زمین ایستاده و راه برود.
اقدامات درمانی اولیه، غیرجراحی هستند، بدون توجه به شدت این ناهنجاری، روش‌های غیر جراحی مؤثر در درمان این عارضه عبارتند از:

روش پونستی

روشی که در آمریکای شمالی و دنیا خیلی مورد استفاده قرار می‌گیرد، روش پونستی است که دران از کشش ملایم و گچ گرفتن استفاده شده تا این ناهنجاری به مرور زمان‌ترمیم شود.
درمان باید بلافاصله پس از تولد آغاز شود اما کودکانی که بزرگ‌تر شده‌اند نیز با کمک روش پونستی به طور موفقیت‌آمیزی درمان می‌شوند. مراحل انجام این روش عبارتند از:

درمان‌های دستی و گچ گرفتن

پای کودک به آرامی و با روش‌های درمان دستی به سمت وضعیت اصلاحی کشیده می‌شود و به مدت طولانی در گچ قرار داده شود (انگشتان و ران). هر هفته فرایند کشش و جابجایی مجدد و گچ گرفتن تکرار می‌شود تا پا به میزان چشمگیری بهبود یابد. این بهبودی برای کودکان حدود 6 تا 8 هفته طول می‌کشد.

تنتونومی آشیل

پس از مراحل درمان دستی و استفاده از گچ، برخی از کودکان به عملیات جزئی برای کاهش سفتی تاندون آشیل نیاز دارند. در این فرآیند سریع، که به آن تنتونومی معروف است، پزشک از یک ابزار کوچک برای شکافتن تاندون استفاده می‌کند. شکافی کوچک ایجاد می‌شود و نیازی به دوختن آن نیست. سپس یک گچ جدید بر روی پا قرار داده می‌شود تا تاندون را در طول فرآیند بهبودی محافظت کند. این فرایند معمولاً حدود 3 هفته طول می‌کشد. پس از گذشت این مدت، گچ برداشته می‌شود و تاندون آشیل مجدداً به شکل صحیح و با طول بیشتری رشد کرده و پا چنبری به طور کامل بهبود می‌یابد.

آتل بندی

حتی پس از ترمیم موفقیت‌آمیز با استفاده از گچ، احتمال بازگشت دوباره پا چنبری زیاد است. برای اطمینان از این که پا برای همیشه اصلاح شده است، کودک باید به مدت چند سال از بریس (معمولاً به آن چکمه و نوار هم گفته می‌شود) استفاده کند. بریس؛ پا را در زاویه درست نگه داشته تا حالت اصلاح شده آن حفظ شود. ممکن است برنامه آتل بندی و استفاده از بریس برای والدین و خانواده دشوار باشد اما انجام آن برای جلوگیری از عود دوباره این عارضه ضروری است.
در 3 ماه اول، نوزاد باید این بریس‌ها را در طول شبانه روز استفاده کند (23 ساعت در شبانه روز). پزشک به مرور زمان استفاده از بریس را کاهش داده و آن را به زمان خواب در شب و روز (12 تا 14 ساعت در شبانه روز) محدود می‌کند. بیشتر کودکان باید این برنامه استفاده از بریس را به مدت 3 تا 4 سال ادامه دهند. بریس‌ها انواع مختلفی دارد که همه آنها شامل کفش‌ها، صندل‌ها یا کفش‌های سفارشی متصل به انتهای یک نوار یا باند است. نوار یا باند ممکن است صلب باشد (هر دو پا به طور همزمان حرکت کنند) یا دینامیک باشد (هر پا به طور مستقل حرکت کند). پزشک در مورد این که کدام نوع از این بریس‌ها مناسب وضعیت کودک شما است با شما صحبت می‌کند.
ممکن آیت کودکان در روزهای اول استفاده از این بریس‌ها ناآرامی کنند اما به مرور زمان با آن سازگاری پیدا می‌کنند. در انتهای مقاله در موزد روش‌هایی که می‌توانید به کودکان خود در تنظیم و سازگاری با بریس کمک کنید تحت عنوان ” نکات مفید در مورد استفاده از بریس‌ها” اطلاعات بیشتری ارائه می‌شود.

ملاحظاتی در مورد روش پونستی

روش پونستی یکی از روش‌های مؤثر برای بسیاری از کودکان است. در این روش باید خانواده نسبت به استفاده صحیح از بریس هار در طول روز و در هر روز تعهد بالایی داشته باشند. اگر بریس‌ها مطابق دستور پزشک مورد استفاده قرار نگیرند، پا چنبری دوباره بازمی‌گردد. بازگشت دوباره حالت پاچنبری در درصد کمی از کودکان علیرغم استفاده از صحیح از بریس‌ها اتفاق می‌افتد. اگر پای کودک به طور مرتب از بوت خارج شود ممکن ست علائم خفیف ناهنجاری دوباره ظاهر شود. اگر این ناهنجاری بلافاصله با استفاده از چندین مرتبه گچ گرفتن و احتمالاً انجام یک عمل جراحی جزئی، دوباره اصلاح می‌شود.
به علاوه استفاده درست از روش پونستی به آموزش، تجربه و تمرین نیاز دارد. حتماً از متخصص اطفال بخواهید که شما را به یک متخصص ارتوپدی با تجربه که درترمیم کلاب فوت به روش‌های غیر جراحی تبحر دارد معرفی کند.

روش فرانسوی

یک روش دیگر برای ترمیم پاچنبری استفاده از ترکیب کشش، تثبیت و باندپیچی است. روش فرانسوی که به آن روش درمانی فیزیکی یا عملکردی نیز گفته می‌شود معمولاً توسط متخصص فیزیوتراپی که در این مورد آموزش دیده و تجربه دارد انجام می‌شود.
روش فرانسوی را نیز مانند روش پونستی باید بلافاصله پس از تولد و با همکاری اعضای خانواده انجام شود. هر روز باید پای کودک کشیده شده و تحت درمان دستی قرار گیرد و سپس باندپیچی شود تا دامنه حرکتی حاصل شده بهبود یابد. پس از باندپیچی، یک اسپیلینت پلاستیکی روی باند قرار داده می‌شود تا دامنه حرکتی حفظ شود. برای انجام این روش باید سه مرتبه در هفته به متخصص فیزیوتراپی مراجعه شود زیرا این یک کار مستمر روزانه است و متخصص فیزیوتراپی باید به والدین چگونگی انجام صحیح این کار در منزل را آموزش دهد. پس از 3 ماه، وضعیت پای بیشتر کودکان به میزان چشمگیری بهبود می‌یابد و نیاز آنها به مراجعه به متخصص فیزیوتراپی کاهش می‌یابد. کودکانی که تحت روش فرانسوی درمان می‌شود همانند آنانی که تحت درمان به روش پونستی قرار می‌گیرند غالباً باید تنتونومی آشیل را انجام دهند تا دورشی فلک شن مچ پای آنها بهبود یابد. برای جلوگیری از عود دوباره ابتلا به پا چنبری، برنامه کشش، باندپیچی و استفاده از اسپلینت باید به طور مستمر تا سن 2 الی 3 سالگی کودک ادامه یابد.

نکات مفید در مورد استفاده از بریس‌ها

برای این که کودک خود را مجاب به استفاده از بریس کنید می‌توانید از موارد زیر استفاده کنید:

با کودک خود در حالی که از بریس استفاده می‌کند بازی کنید.

این یک راه برای برطرف کردن سریع ناراحتی و ناآرامی کودک است. اگر کودک شما از باندهای صلب استفاده می‌کند می‌توانید به طور همزمان پاهای او را چرخانده و با آنها ضربه بزند. شما می‌توانید به کودک کمک کنید که به آرامی زانوهای خود را با فشار دادن و هل دادن بریس‌ها خم و راست کند. اگر کودک از نوار دینامیکی استفاده می‌کند می‌تواند به آرامی پاهای خود را بالا و پایین ببرد و در این زمان شما می‌توانید بریس‌های او را تنظیم کنید.

انجام این کار را به یک کار روزانه روتین تبدیل کنید

اگر کودکان از بریس‌های به طور منظم در هر روز استفاده کنند بهتر می‌شوند. در سال‌هایی که از این بریس‌ها در هنگام خواب شبانه یا خوب‌های نیمروزی استفاده می‌شود، بریس‌ها را هر زمانی که کودک به سمت محل خواب خود می‌رود به او بپوشانید. به زودی کودک شما در میابد که زمان خواب باید بریس‌ها را بپوشد. اگر این کار هر روز به طور منظم انجام شود، کودک کمتر بیقراری و ناآرامی می‌کند.

پد نوار باند

برای این کار می‌توانید از لاستیک دسته دوچرخه استفاده کنید. با قرار دادن یک لایه روی نوار، شما از کودک، خودتان و وسایل منزل در برابر نوار فلزی محافظت می‌کنید.

هرگز از لوسیون روی پوست استفاده نکنید

لوسیون مشکلات را تشدید می‌کند. با استفاده از آنها ممکن است پوست قرمز شود. نقاط یا تاول‌های قرمز کم رنگ به خصوص در پشت پاشنه پا معمولاً نشان‌دهنده لغزش و لیز خوردن پاشنه پا است. مطمئن شوید که پاشنه‌های پا در کفش کاملاً به سمت پایین قرار گرفته‌اند، برای این کار می‌توانید از بندهای محافظ یا سگک استفاده کنید. باید پس از شروع استفاده از بریس‌ها، پای کودک را چندین مرتبه در روز مورد بررسی قرار دهید تا مطمئن شوید که تاولی روی پای او ایجاد نشده باشد.

جلوگیری از خارج شدن پا از بریس

اگر هنوز پای کودک شما از بریس‌ها خارج می‌شود، سعی کنید اقدامات زیر را انجام دهید. پس از هر مرحله، پایین بودن پاشنه‌ها را بررسی کرده و به مرحله بعد بروید.
• اگر بوت یا صندل یک بند دارد بایدان را از طریق گذراندن از چندین سوراخ محکم کنید، از انگشت شصت خود برای نگه داشتن پا و زبانه کفش در محل درست خود استفاده کنید. در بوت هایی که چندین بند دارند، ابتدا بند میانی را سفت کنید، برای این کار از انگشت شصت خود برای نگه داشتن پا و زبانه کفش در محل خود استفاده کنید.
• سعی کنید دو جوراب به کودک بپوشانید. در بوت هایی که کفی‌های آن قابل تعویض است، یک جوراب را مستقیماً روی پا بپوشانید و جوراب دوم را روی کفی بپوشانید تا فضای کافی وجود داشته باشد.
• زبانه کفش را بردارید – این کار به کودک شما آسیبی وارد نمی‌کند.
• سعی کنید که کفش را از بالا به پایین بپوشید تا قوی انگشتان پا حفظ شود
• از بند کفش 90 سانتی‌متری استفاده کنید
• از جوراب‌های نازک یا ضخیم کتانی یا آنهایی که باعث لیز خوردن نمی‌شوند استفاده کنید.

نتایج

پا چنبری کودک به طور خودبخود بهبود نمی‌یابد. اما با انجام اقدامات درمانی، کودک قادر خواهد بود پاهای طبیعی را به دست آورده و بتواند بدوید، راه بروید و کفش‌های معمولی را پوشید. پاي آسيب ديده معمولاً 1 تا 1.5 سایز کوچکتر است و تحرک آن نیز کمتر از حالت عادی است. عضلات ساق پا در پايی که مبتلا به کلاب فوت است کوچکتر می‌ماند، بنابراین کودک ممکن است احساس درد در پا داشته باشد و یا زودتر از همسالانش خسته شود. پاي مبتلا به پا چنبری به‌طور کمی کوتاهتر از پاي عادی است، اما این مشکل کمتر توجه برانگیز است.