تونل کارپال یک مجرای باریک در مچ دست است که عصب اصلی دست و تاندون‌هایی که حرکت و خم شدن سه انگشت اول دست را کنترل می‌کنند، را محافظت می‌کند. سندرم تونل کارپال ناشی از فشار و فشرده شدن عصب در مچ دست است. بیماران با تحت فشار قرار گرفتن عصب، علائمی مانند گزگز، بی‌حسی و ضعف تجربه می‌کنند. برای درمان سندرم تونل کارپال، روش‌های غیرجراحی مانند درمان یخی، استفاده از بستن مچ‌بند طبی و آتل، و تزریق کورتیزون استفاده می‌شود. در موارد شدید، جراحی نیز برای تسکین علائم توصیه می‌شود.
تونل کارپال
استخوان‌های مچ دست دورتا دور و کف تونل کارپال را تشکیل می‌دهند و رباط عرضی نیز بالای تونل را می‌پوشاند ـ رباط عرضی نوار محکمی از جنس بافت پیوندی است که با نام فلکسور رتیناکولوم نیز شناخته می‌شود. عصب مدین یا میانی و 9 تاندون داخل تونل کارپال قرار دارند ـ این تاندون‌ها از عضلات بازو به سمت مچ دست کشیده شده‌اند و برای حرکت دادن انگشت‌های شست، اشاره و میانی به کار برده می‌شوند.
سینوویوم غشای روان کننده‌ای است که تاندون‌ها را می‌پوشاند و تحت شرایط خاصی ورم می‌کند. اگر عصب در نتیجه ورم کردن سینوویوم به رباط عرضی فشرده شود، علائم بی‌حسی و گزگز بروز می‌یابد.
علل و عامل‌های خطر
سندرم تونل کارپال دلایل و عامل‌های خطر متعددی دارد. شکستگی یا دررفتگی مچ دست فشار داخل تونل کارپال را تغییر می‌دهد و در نتیجه احتمال آسیب دیدن عصب میانی افزایش می‌یابد. چون تونل کارپال در خانم‌ها کوچک‌تر است، سندرم تونل کارپال در میان خانم‌ها شایع‌تر است. چاقی نیز یکی از عامل‌های خطر متداول نشانگان تونل کارپال محسوب می‌شود.
احتباس مایع، به خصوص در دوران بارداری و یائسگی باعث افزایش فشار روی عصب میانی می‌شود.
کار کردن با وسایلی مانند دریل که ارتعاش دارند یا حرکت‌های مکرر دست در درازمدت از جمله عامل‌هایی هستند که احتمال ابتلا به سندرم تونل کارپال را افزایش می‌دهند. احتمال مبتلا شدن به این سندرم برای کارگران خط مونتاژ و بسته‌بندی کارخانه‌ها بیشتر است، اما پژوهش‌ها از ارتباط بین کار کردن با کامپیوتر و ابتلا به این سندرم کمتر حمایت می‌کنند.
علائم
سندرم تونل کارپال (CTS) به عارضه‌ای گفته می‌شود که در نتیجه تحت فشار قرار گرفتن یکی از عصب‌های مچ دست رخ می‌دهد. این فشار موجب بروز علائمی در دست و انگشتان می‌شود و علائمی مانند بی‌حسی، گزگز، درد و ضعف به تدریج شروع و تشدید می‌شود. در این بخش با نشانه‌ها و علائم شایع سندرم تونل کارپال آشنا می‌شوید و برایتان توضیح می‌دهیم که چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید.
علائم سندرم تونل کارپال غالباً به تدریج شروع می‌شود و ابتدا دست غالب را درگیر می‌کند.
تغییر حس
بی‌حسی و گزگز شایع‌ترین علامت سندرم تونل کارپال است. برخی بیماران احساسی مانند شوک الکتریکی را در مچ دست حس می‌کنند.
این تغییرات حسی معمولاً در ناحیه مربوط به عصب میانی احساس می‌شود. عصب میانی عصبی است که از میان تونل کارپال در مچ دست می‌گذرد و به کف دست و تک‌تک انگشتان دست به جز انگشت کوچک می‌رود.
بسیاری از بیماران از بی‌حس شدن کل دست شکایت دارند، اما وقتی الگوی بی‌حسی بررسی می‌شود، بی‌حسی تقریباً همواره محدود به انگشت شست، انگشت اشاره، انگشت میانی و نیمی از انگشت حلقه است.
انگشت کوچک در اثر ابتلا به سندرم تونل کارپال بی‌حس نمی‌شود. احساس گزگز یا شوک الکتریکی از مچ دست رو به بالا در امتداد عصب میانی در بازو منتشر می‌شود. علائم برخی بیماران در اثر تکان دادن دست برطرف می‌شود.
همچنین ممکن است بیماران توانایی تشخیص دادن سرما از گرما را در ناحیه بی‌حس شده دست به مرور زمان از دست بدهند.
درد
بسیاری از بیماران در همان محل بی‌حسی دچار درد می‌شوند، البته درد برخی بیماران نیز رو به بالا در ساعد یا رو به پایین در دست منتشر می‌شود. درد نیز مانند گزگز غالباً با تکان دادن دست آرام می‌شود.
احساس ورم کردن
برخی بیماران احساس می‌کنند که انگشتانشان ورم کرده است و به سختی می‌توانند از آنها استفاده کنند. بااین حال هیچ نشانه آشکاری از ورم کردن وجود ندارد؛ برای مثال حلقه برای انگشت تنگ نمی‌شود.
ضعف و آتروفی
بیمار به موازات پیشرفت کردن علائم متوجه می‌شود که قدرت گریپ (گرفتن) دستش کم شده و نگه داشتن وسایل و انجام دادن کارهایی که به چابکی دست نیاز دارد، برایش دشوار شده است. بیمار اشیاء را بیشتر از معمول می‌اندازد و احساس می‌کند که دست و پا چلفتی شده است، اما این حالات در واقع نتیجه ضعف و بی‌حسی دست است. به علاوه حس عمقی نیز در اثر ابتلا به سندرم تونل کارپال مختل می‌شود و عصب نمی‌تواند حس مربوط به محل قرار گرفتن دست در فضا را حفظ کند.
عصب‌ها دارای سه کارکرد اصلی هستند: پیام فرستادن به مغز درباره درد و احساسات مختلف و ارسال پیام از مغز به دست برای منقبض شدن عضلات.
چنانچه سندروم تونل کارپال شدید باشد، فرآیند ارسال پیام‌های مغز به عضلات کوچک کف دست مختل می‌شود و در نتیجه عضلات پایه انگشت شست ضعیف می‌شود. از مقایسه کردن قسمت گوشتالود کف دو دست می‌توانید متوجه آتروفی یا کوچک شدن عضلات بشوید. آتروفی عضلات در مراحل پیشرفته موارد بسیار شدید سندرم تونل کارپال مشاهده می‌شود. چنانچه عضله تحلیل رفته باشد، حتی اگر جراحی هم انجام شود، بهبودی به طور کامل حاصل نمی‌شود.
الگوی علائم
علائم غالباً در طول شب بیشترین شدت را دارد و حتی باعث بیدار شدن بیمار از خواب می‌شود. هرچند علائم فقط شب یا هنگام بیدار شدن از خواب شروع می‌شود، انجام دادن فعالیت‌های روزمره مانند رانندگی، نگه داشتن تلفن، خواندن کتاب یا روزنامه یا بستن دکمه‌های لباس نیز دشوار می‌شود. علائم به تدریج پیشرفت می‌کند تا جایی که بیمار آنها را اغلب یا به طور مداوم حس می‌کند.
زمان مراجعه به پزشک
اگر علائم به مدت دو هفته یا بیشتر استمرار داشته باشد، مراجعه به پزشک توصیه می‌شود. علائم ابتدا حالت رفت و برگشتی دارد. اما اگر علائم مداوم شد، شب از خواب بیدارتان کرد یا انجام فعالیت‌های روزمره را مختل کرد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. اگر علائم پی‌آمد ابتلا به سندرم تونل کارپال باشد، اگر اجازه بدهید که علائم مدتی طولانی ادامه داشته باشد، خطر آتروفی عضلات و بروز آسیب عصبی دائمی افزایش می‌یابد. به علاوه درمان زودهنگام ضروت انجام جراحی را از بین می‌برد.
برای ارزیابی و معاینه عمومی به پزشک مراجعه کنید. پزشک وجود علل احتمالی دیگری که می‌تواند موجب بروز علائم شده باشد، از قبیل آرتریت و عارضه‌های عصبی مختلف را بررسی می‌کند. به علاوه سندرم تونل کارپال در بیماران مبتلا به عارضه‌های جدی مانند کم‌کاری تیروئید، دیابت و روماتیسم شایع‌تر است ـ جالب اینجا است که برخی بیماران از ابتلا به چنین عارضه‌هایی اطلاع ندارند. بنابراین توصیه می‌شود که برای تشخیص صحیح و برخورداری از درمان مناسب سندرم تونل کارپال و دیگر عارضه‌های احتمالی حتماً به پزشک مراجعه کنید.
اگر بازویتان ناگهانی بی‌حس شد، به سرعت به اورژانس مراجعه کنید. بی‌حسی ناگهانی بازو نشانۀ وجود مشکلاتی جدی‌تر از سندرم تونل کارپال است.
تشخیص
فرآیند تشخیص سندروم تونل کارپال با معاینه بالینی و انجام آزمایش‌های مختلف شروع می‌شود. برای مثال عکس رادیوگرافی برای تشخیص افتراقی دیگر دلایل احتمالی درد مچ دست مانند شکستگی یا آرتریت گرفته می‌شود، نوار عصب و عضله برای ارزیابی وضعیت عضلات بازو و دست گرفته می‌شود و تست هدایت عصبی که در آن شوکی به عصب میانی وارد می‌شود، نیز انجام می‌شود.
درمان سندروم تونل کارپال
پزشک روش درمان سندروم تونل کارپال را با توجه به نوع و مدت زمان بروز علائم توصیه می‌کند. درمان معمولاً با روش‌های غیرجراحی مانند بستن آتل و مچ‌بند شروع می‌شود و کورتیکواستروئید نیز برای کاهش التهاب تزریق می‌شود. چنانچه این راهکارها درد را تسکین ندهد یا علائم شدید باشد، جراحی توصیه می‌شود.
مچ بند طبی
اولین روشی که برای درمان سندرم تونل کارپال توصیه می‌شود، بستن آتل یا مچ‌بند طبی در طول شب است. مچ‌بند طبی در اندازه‌های مختلف در داروخانه به فروش می‌رسد. آتل سختی که مچ دست را در وضعیت خنثی نگه دارد، بهترین گزینه است. مچ‌بندهای نرم‌تر برای استفاده روزمره مناسب هستند. ممکن است پزشک دستور بدهد که برای ساخت آتل سفارشی به متخصص کاردرمانی مراجعه کنید تا آتل کاملاً اندازه دستتان باشد.
درمان‌های خانگی و تغییر سبک زندگی
داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDS) مانند ایبوپروفن درد را تسکین می‌دهد، اما این داروها عارضه را بهبود نمی‌دهند. برای کم شدن ورم می‌توانید پک سرمایی یا کیسه یخ را روی مچ دستتان بگذارید. هنگام انجام دادن فعالیت‌هایی که مستلزم خم کردن مچ دست است، هر چند وقت یک بار به دستتان استراحت بدهید. روی دستتان نخوابید، به خصوص مچ دستتان را خم نکنید و شب زیر سرتان نگذارید.
تزریق کورتیزون
کورتیکواستروئیدهای خوراکی برای کاهش التهاب و ورم تجویز می‌شود، البته تزریق کورتیزون متداول‌تر است. تزریق کورتیزون که گاهی اوقات تحت هدایت آندوسکوپی انجام می‌شود، یکی از روش‌های قدیمی برای درمان سندروم تونل کارپال به شمار می‌آید. هرچند تزریق کورتون بدون عوارض نیست، اما این روش به طور کلی ایمن‌تر از جراحی است.
تزریق کورتیزون زمانی بیشترین تاثیر را دارد که سندرم تونل کارپال علتی موقتی، مانند عوارض پس از جراحی داشته باشد و بعد از مدتی رفع شود؛ تاثیرگذاری تزریق کورتون برای درمان عارضه مزمن یا سندرم ناشی از وجود یک علت کالبدشناختی کمتر است.
تزریق کورتیزون گاهی اوقات برای کمک به تشخیص سندرم تونل کارپال انجام می‌شود. چنانچه درد مچ دست ناشی از ابتلا به سندرم تونل کارپال باشد، تزریق باید درد را حداقل به طور موقتی تسکین بدهد، اما اگر بروز علائم علت دیگری به جز سندرم تونل کارپال داشته باشد، علائم واکنشی به تزریق کورتیزون نشان نخواهد داد.
درمان دستی
درمان دستی یکی از روش‌های درمان غیرجراحی یا یکی از مولفه‌های موثر در دوران نقاهت پس از جراحی به شمار می‌آید. متخصص تمرین‌های لغزش عصب و تاندون را به بیمار آموزش می‌دهد. حرکات دست خاصی وجود دارد که با هدف کمک به لغزش روان و نرم عصب‌ها و تاندون‌ها در تونل کارپال انجام می‌شود. متخصص درمان دستی گاهی از یونتوفورز برای رساندن استروئید از روی پوست استفاده می‌کند. اولتراسوند نیز درمان موثری برای کاهش درد و بی‌حسی است.
طب سوزنی
نتایج مطالعات متعدد درباره موثر بودن طب سوزنی برای درمان سندرم تونل کارپال یکسان نیست. طب سوزنی، طب سوزنی با لیزر یا طب فشاری را می‌توان به عنوان درمان‌های جایگزین انجام داد.
کایروپراکتیک
درمان کایروپراکتیک شامل دستکاری بافت‌های نرم و مفصل‌های بازو و ستون فقرات، درمان نقاط ماشه‌ای، اولتراسوند تونل کارپال و بستن آتل یا مچ‌بند طبی می‌شود. درمان کایروپرکتیک می‌تواند مشکلات مداوم نشأت گرفته از گردن، شانه‌ها و مچ دست را تسکین بدهد.
لیزر کم‌توان
لیزر کم‌توان، لیزر سرد یا لیزر غیرحرارتی یکی از روش‌های موثر و متداول درمان درد و آسیب‌های بافت نرم محسوب می‌شود.
برای این که ایده‌ای کلی درباره قدرت نسبی لیزر کم‌توانی که برای درمان سندرم تونل کارپال به کار برده می‌شود، پیدا کنید، کافی است بدانید که توان لیزر مورد استفاده در عمل‌های جراحی معمولاً حدود 300 وات است و حداقل 600 برابر از لیزر کم‌توان یا سرد قدرتمندتر است.
یک روش درمانی که بر روی پوست اعمال می‌شود و حسی تولید نمی‌کند، درمان با لیزر سرد است. با توجه به جذب پایین لیزر توسط بافت سطحی و پوست انسان، لیزر سرد قادر به سوزاندن پوست یا بافت اطراف نیست. درمان با لیزر کم‌توان بر روی مناطق دردناک یا متضرر انجام می‌شود.
پشتیبانان درمان با لیزر کم‌توان باور دارند که نور لیزر به عمق بافت نفوذ کرده و اثر تحریک زیستی نوری را ایجاد می‌کند. اما پزشکان هنوز به طور دقیق از مکانیزم اثرگذاری لیزر سرد بر روی سندرم تونل کارپال و سندرم‌های درد دیگر آگاهی کاملی ندارند. با این حال، برخی از افراد باور دارند که لیزر سرد با تحریک سیستم‌های ایمنی، لنفاوی و عروقی، فرآیند ترمیم سلولی را بهبود می‌بخشد.
شاک ویو تراپی
شاک ویوتراپی می‌تواند به اندازه تزریق کورتیکواستروئید برای تسکین علائم سندرم تونل کارپال مفید باشد. از این گذشته شاک ویوتراپی برخلاف تزریق کورتیکواستروئید غیرتهاجمی است. امواج صوتی خاص در درمان شاک ویو بر روی تونل کارپال اعمال می‌شود. در نتیجه بافت سالم موجدار می‌شود، التهاب از بین می‌رود و از همه مهم‌تر تاندون‌هایی که به دلیل وجود بافت همبند جای زخم ضخیم شده‌اند، در اثر شاک ویو نازک‌تر و منعطف‌تر می‌شوند؛ بافت همبند جای زخم مانند رشته‌های اسپاگتی خام ترد و شکننده است و وقتی نیرویی به آن اعمال می‌شود، به راحتی می‌شکند. شاک ویوتراپی برای درمان تاندون‌های نقاط دیگر بدن که به دلیل بروز عارضه‌های مختلف بسیار ضخیم شده‌اند، نیز مفید است.
وقتی تاندون‌ها به اندازه مناسب برسند، بدن بافت همبند جای زخم را جذب کند و التهاب کم شود، عصب میانی دیگر تحت فشار قرار نمی‌گیرد و علائم سندرم تونل کارپال برطرف می‌شود.
مکمل‌ها
مصرف ویتامین B6 برای کمک به تسکین درد توصیه می‌شود. بااین حال ویتامین B6 را باید با احتیاط مصرف کنید، چون دوز بالای ویتامین B6 باعث بروز آسیب عصبی می‌شود. آلفا ـ لیپوئیک اسید (ALA) آنتی اکسیدانی است که مصرف آن به عنوان درمانی جایگزین برای درمان سندروم تونل کارپال توصیه می‌شود. پزشکانی که طرفدار طب جایگزین هستند، این نظریه را مطرح کرده‌اند که مصرف مکمل‌های آنزیمی مانند سراپپتاز، بروملائین و پاپئین ورم بافت را کاهش می‌دهد. قبل از مصرف هر مکملی با پزشک معالجتان مشورت کنید، چون مصرف بعضی مکمل‌ها برای خانم‌های باردار یا شیرده، کودکان یا افراد مبتلا به بیماری‌های مختلف مناسب نیست. به علاوه ممکن است بعضی مکمل‌ها با بعضی داروها تداخل دارویی ایجاد کنند.
جراحی آزادسازی تونل کارپال
اگر علائم سندرم تونل کارپال شدید باشد یا به درمان غیرجراحی واکنش مناسبی نشان نداده باشد، جراحی آزادسازی تونل کارپال پیشنهاد می‌شود. این جراحی عملی سرپایی است که با استفاده از بی‌حسی موضعی یا منطقه‌ای انجام می‌شود و بیمار همان روز عمل مرخص می‌شود. البته از آنجایی که بیماران داروی آرام‌بخش دریافت می‌کنند، بعد از عمل اجازه رانندگی ندارید و باید از قبل با نزدیکانتان هماهنگ کنید تا یک نفر شما را به خانه برساند. چنانچه لازم باشد که جراحی بر روی هر دو دست انجام شود، جراحی هر دو دست را می‌توان هم‌زمان انجام داد.
جراح رباط دور مچ دست را می‌برد تا فشار روی عصب میانی از بین برود. آزادسازی رباط معمولاً باعث می‌شود که علائم بلافاصله از بین برود. رباط‌ها دوباره در کنار یکدیگر رشد می‌کنند و فضای بیشتری در تونل کارپال در اختیار عصب قرار می‌گیرد. جراحی آزادسازی تونل کارپال به یکی از دو روش زیر انجام می‌شود:
- جراحی باز: جراح برشی را با تیغ جراحی روی مچ دست ایجاد می‌کند و رباط را می‌برد.
- جراحی بسته یا آندوسکوپی: جراح یک یا دو برش کوچک را روی مچ دست و کف دست ایجاد می‌کند و لوله‌ای را که دوربینی به آن متصل است، وارد می‌کند. سپس جراح چاقویی ظریف را از راه لوله وارد تونل کارپال می‌کند و رباط را می‌برد.
بعد از جراحی از بیمار خواسته می‌شود که مچ‌بند یا آتل را چند هفته دور مچ دست ببندد. به بیماران توصیه می‌شود که وظایف شغلیشان را در دوران بهبود بعد از جراحی تعدیل کنند و برای انجام دادن کارهای خانه از دیگران کمک بگیرند؛ البته بیماران ظرف مدت کوتاهی می‌توانند دوباره رانندگی کنند و اشیای سبک را بلند کنند.
بهبودی کامل پس از جراحی چند ماه طول می‌کشد و قدرت گرفتن دست در این مدت تاحدی کاهش می‌یابد. قدرت دست معمولاً پس از گذشت دو تا سه ماه به حالت عادی برمی‌گردد، البته اگر گیرافتادگی عصب شدید باشد، بهبودی کامل ممکن است بیش از یک سال طول بکشد. فقط حدود نیمی از افرادی که جراحی آزادسازی تونل کارپال را انجام می‌دهند، حس و کارکرد نرمال مچ دست را به طور کامل بازمی‌یابند. احساس کمی ضعف یا بی‌حسی پس از دوران نقاهت عادی است. هرچند در تمام عمل‌های جراحی احتمال بروز عوارض وجود دارد، خوشبختانه احتمال عود سندرم تونل کارپال پس از جراحی بسیار پایین است. اگر مشکل درد و ضعف مچ دست پس از گذشت دو ماه از جراحی همچنان وجود داشته باشد، بیمار برای تسهیل فرآیند بهبود به متخصص درمان دستی معرفی می‌شود.
پیشگیری
حفظ وزن سالم و مدیریت عوارضی مانند دیابت و روماتیسم که با التهاب و آسیب عصبی همراه هستند، به کاهش خطر ابتلا به سندرم تونل کارپال کمک می‌کند.
برای کاهش فشار بر مچ دست، توصیه می‌شود روی مچ دست خوابیدن را اجتناب کنید و حالت درست اندامی را حفظ کنید. قدرت گرفتن و موقعیت صحیح دست را در هنگام انجام فعالیت‌های روزمره حفظ کنید. اگر در محیط کار یا خانه فعالیت‌ها یا حرکات تکراری انجام می‌دهید، حتماً هر چند وقت یک بار استراحت کنید و موقعیت دستتان را تغییر دهید.
هنگام کار با کامپیوتر، به حالت درست اندامی توجه کنید و از خم شدن مچ دست هنگام تایپ استفاده نکنید. همچنین، تمرین‌های کششی مچ دست را فراموش نکنید. این تمرینات می‌توانند به حفظ انعطاف و قدرت مچ دست کمک کنند.
