گردن و شانهها از تعداد زیادی ساختار کوچک و در عین حال مهم تشکیل میشوند و به همین دلیل این ناحیه یکی از پیچیدهترین ناحیههای بدن به شمار میآید. این سطح از پیچیدگی خطر بروز درد، آسیبدیدگی، عارضههای فرسایشی و محدود شدن حرکت را افزایش میدهد.
انواع مشکلات گردن و شانه
درد و نقص عملکرد گردن و شانه معمولاً به علت ضایعه ستون فقرات رخ میدهد. این ضایعه میتواند به دلیل چندین عامل ایجاد شود. یکی از این عوامل فتق یا ساییدگی دیسک است که وقوع آن میتواند منجر به درد شانه و گردن شود. علاوه بر این، آرتریت ستون فقرات (التهاب مفاصل ستون فقرات)، آسیب به بافتهای نرم ناشی از آسیبدیدگی ویپلش گردن، وضعیت نامناسب اندام هنگام استفاده از کامپیوتر در حالت نشسته یا ایستاده، و همچنین عوامل نادری مانند عفونت، تومور یا کیست نیز به علتهای شناخته شده در ایجاد درد و نقص عملکرد گردن و شانه میباشند.
شانه درد بدون گردن درد میتواند علامت ابتلا به بورسیت، پارگی روتاتور کاف، سندرم گیرافتادگی شانه یا شانه یخ زده باشد.
اما درد همزمان گردن و شانه چه معنایی دارد؟ این درد ترکیبی علامت وجود دو یا چند مشکل است؟ یا این که ممکن است هر یک از عارضههای فوق یا مشکلاتی که معمولاً علت احساس درد در یک ناحیه خاص دانسته میشود، باعث بروز علائم در گردن و شانه شده باشد؟
در صورت احساس درد در گردن و شانه احتمال دارد که چند سیستم بدن درگیر شده باشد، به خصوص اگر علائم ناشی از وجود مشکلی در گردن باشد. به عبارت دیگر ممکن است الگوهای مختلفی در بروز درد نقش داشته باشد.
مشکلات گردن که باعث شانه درد میشود
ناحیه گردنی ستون فقرات از هفت استخوان نسبتاً کوچک و با توانایی حرکتی بالا و دیسکهای ضربهگیر، عضلات و رباطهای متصل به آنها تشکیل میشود. گردن به دلیل اندازه و پیچیدگی این قطعات متحرک و مرتبط با یکدیگر مستعد ابتلا به عارضههای فرسایشی مانند آرتریت، آسیبدیدگی و بینظمیهای ناشی از حالت اندامی نامناسب است.
یکی از شایعترین علل درد در منطقه شانه و گردن، نوع خاصی از مشکلات گردن به نام رادیکولوپاتی گردن است. با این حال، درد فقط یکی از علائم مربوط به رادیکولوپاتی است. علائم رادیکولوپاتی زمانی رخ میدهد که یک عامل مانند فتق دیسک، کیست سینوویال، خار استخوانی یا قطعه دیگری از بافت که در وضعیت طبیعی در آن ناحیه وجود ندارد، با ریشه عصب ستون فقرات تماس برقرار کند.
ریشههای عصب ستون فقرات که در دو سمت ستون فقرات وجود دارند، مجموعهای از عصبها هستند که از طناب نخاعی اصلی منشعب میشوند و به سمت نقاط مختلف بدن میروند. این عصبها در نقطه خروج از ستون فقرات از ریشه عصب منشعب میشوند.
ریشههای اعصاب ستون فقرات در فضاهایی موسوم به فورامن بینمهرهای قرار دارند؛ فورامنها در اصل سوراخهایی در دو سمت ستون فقرات هستند. یک جفت فورامن بینمهرهای چپ و راست در هر سطح ستون فقرات وجود دارد و تناظری یک به یک بین فورامنها و 24 مهره ستون فقرات برقرار است.
پس از این مقدمه باید بگوییم که چون رادیکولوپاتی پیآمد تحریک شدن یا تحت فشار قرار گرفتن ریشه عصب است، بیماران مبتلا به این عارضه علاوه بر درد احتمالاً با بیحسی، ضعف، سوزن سوزن شدن و یا احساس برق گرفتگی نیز روبهرو خواهند شد.
به علاوه از آنجایی که عصبها از ریشه عصب به تمام ناحیههای بدن، مانند بازو میروند، علائم ناشی از تحت فشار قرار گرفتن ریشه عصب ممکن است در بازو منتشر شود و شانه را نیز درگیر کند. پزشکان در فرآیند تشخیص بر همین مقدار اطلاعات مختصر برای تعیین محل دقیق نشأت گرفتن علائم رادیکولوپاتی تکیه دارند.
عارضههای مهرههای گردنی که باعث رادیکولوپاتی میشود
اسپوندیلوز گردن یا آرتریت گردن به تشکیل شدن زائده استخوانی گفته میشود، خار استخوانی در محلی که نیازی به آن وجود ندارد، یعنی در فورامن بینمهرهای ایجاد میشود. تشکیل شدن خار استخوانی معمولاً در مراحل پایانی آرتریت رخ میدهد و باعث تنگی کانال نخاع میشود.
همانطور که گفته شد پیشرفت کردن آرتریت ستون فقرات منجر به تنگی کانال نخاع میشود؛ تنگی کانال نخاعی زمانی رخ میدهد که فضاهای ستون فقرات مانند کانال نخاعی یا فورامن بین مهرهای تنگ شود. چون آرتریت عامل تنگی کانال نخاعی است، تنگی کانال نخاعی معمولاً نتیجه وجود نوعی زائده استخوانی است که به فضاهای دیگر تجاوز کرده است. زائده استخوانی بین استخوان جدید و ریشه عصب ستون فقرات قرار میگیرد و منجر به ابتلا به رادیکولوپاتی میشود.
تنگی کانال نخاعی گاهی باعث لنگش عصبی میشود، لنگش عصبی یکی از علائم خاص تنگی کانال نخاعی است که گرفتگی عضله، درد و ضعف یک پا از ویژگیهای اصلی آن به شمار میآید.
بیماری دیسک دژنراتیو یا ساییدگی دیسک یکی از نخستین نشانههای تغییرات فرسایشی در ستون فقرات و آرتریت گردن است. این بیماری به دیسکهای ضربهگیری آسیب میزند که بین مهرههای ستون فقرات قرار دارند.
دیسک دیواره محکمی دارد که از بافتی محکم تشکیل میشود و از ماده نرم داخلی دیسک محافظت میکند. این دیواره در صورت ابتلا به بیماری ساییدگی دیسک (DDD) فرسوده و ساییده میشود. در این حالت مرکز دیسک از نقاط ضعیف شده دیواره بیرون میزند و مشکل فتق یا برجستگی دیسک ایجاد میشود.
وقتی مایع داخلی دیسک خشک میشود یا از ترک ایجاد شده در دیواره دیسک بیرون میزند، انعطافپذیری کمتر و درد بیشتر میشود. اگر دیسک کاملاً خشک شود، استخوانهای دو طرف مفصل روی هم ساییده میشود، این سایش ممکن است در ابتدا دردناک نباشد، اما باعث ایجاد خار استخوانی میشود.
فتق دیسک بینمهرهای زمانی رخ میدهد که دیواره محکم دیسک بین مهرهای آنقدر ضعیف شود که ماده مایع داخل دیسک بتواند از آن بیرون بزند. این وضعیت به لحاظ نظری نباید دردناک باشد، اما برجستگی دیسک یا ماده خارج شده از دیسک عموماً به ریشه عصب ستون فقرات فشار میآورد و به بروز علائم رادیکولوپاتی دامن میزند.
مشکلات شانه که باعث گردن درد میشود
درد شانه گاهی درد ارجاعی گردن یا دیگر نقاط بدن است. مشکلات قلب، ریه، اندامهای شکمی و یا نخاع میتواند علت اصلی درد شانه و گردن باشد. به همین دلیل علائم را باید جدی بگیرید و به محض شروع شدن درد گردن یا شانه به پزشک مراجعه کنید.
اگر گردن درد ناشی از مشکلات شانه باشد، درد معمولاً پس از سانحه یا آسیبدیدگی بافت نرم شروع میشود.
در این بخش با آن دسته از مشکلات شانه آشنا میشوید که میتواند باعث احساس درد در شانه یا درد ارجاعی گردن شود:
- شکستن استخوان ترقوه یکی از مشکلات شایع بین ورزشکاران حرفهای است و احتمال بروز آن نسبت مستقیم با سرعت ورزشکار دارد. گردن درد ناشی از شکستگی ترقوه معمولاً به مشکلات بافت نرم مربوط میشود.
- بورسیت شانه با ورم، خشکی و درد مفصل شانه همراه است، به خصوص اگر شانه آسیب دیده باشد. بورسیت نیز مانند بسیاری از عارضهها و آسیبدیدگیها بین گردن و شانه تبعیض قائل نمیشود و درد آن ممکن است در هر یک از این دو ناحیه احساس شود.
- آسیب دیدن کتف، شامل شکستگی استخوان کتف معمولاً پیآمد وارد شدن آسیبی با نیروی شدید است.
- آسیبدیدگی روتاتور کاف در واقع پاره شدن عضلات و تاندونهای دور مفصل شانه است. آسیب ورزشی یا ساییدگی تدریجی ناشی از انجام حرکات مکرر میتواند علت پارگی روتاتورکاف باشد. بیماران دچار پارگی روتاتور کاف علاوه بر دردی که هنگام حرکت دادن شانه در این مفصل احساس میکنند، از گردن درد نیز رنج میبرند.
- سندرم گیرافتادگی شانه عارضهای مرتبط با آسیبدیدگی روتاتورکاف است. سندرم گیرافتادگی شانه به وضعیتی اشاره دارد که تاندونهای شانه به زائده اخرمی (آکرومیون) فشرده میشود، آکرومیون بخش انتهایی استخوان کتف است و بخشی از حالت طاقچه مانندی را تشکیل میدهد که استخوان بازو به زیر آن متصل میشود. عضلات و تاندونهای روتاتور کاف در ناحیه زیر زائده اخرمی قرار دارند. انجام دادن مکرر حرکات بالای سر باعث گیر افتادن تاندون میشود. برای مثال شناگران یا ورزشکارانی که در رشتههای پرتابی شرکت میکنند، دچار این سندرم میشوند. همچنین گیرافتادگی شانه میتواند پیآمد آسیبدیدگی، زمین خوردن یا ضعف عضلات شانه باشد.
بافت نرم و حالت اندامی
عارضهها و آسیبهایی که تا به حال به آنها اشاره کردیم، عمدتاً به بافت سخت استخوانی و ساختارهای داخل مفصلی مربوط میشدند. اما نباید بافت نرم را فراموش کنیم. مشکلات مربوط به بافت نرم نیز میتواند مولد درد و نقصهای عملکردی باشد.
بافت نرم شامل عضله، رباط، فاسیا و تاندون میشود ـ فاسیا به پوشش دور عضلات گفته میشود که مسئولیت حفظ انسجام عمودی عضلات را به عهده دارد.
حتی ممکن است این ساختارهای منعطف تنها علت بعضی انواع درد شانه و گردن باشد. برای مثال دردهایی مانند سردرد، گردن درد یا درد شانه که پس از تصادف جزئی خودرو احساس میکنید، احتمالاً فقط از آسیبدیدگی بافت نرم نشأت میگیرد.
هنگامی که گردن یا شانه آسیب میبیند، نه تنها یکی از سیستمهای بدن درگیر نمیشود، بلکه عوارض فیزیکی در سایر بخشها نیز مشاهده میشود. در صورتی که درد گردن تجربه کنید، ممکن است عضلات شانه نیز ضعیف شده باشند. این ضعف باعث میشود که شانه به سمت بالا بروید و ممکن است مشکلاتی مانند سندرم گیرافتادن شانه و یا مشکلات کتفی دیگری به وجود آید.
همچنین، دردی که در مفصل اخرمی-ترقوهای (آکرومیوکلاویکولار) شانه تجربه میکنید، ممکن است دردی باشد که از گردن به سمت شانه انتقال یافته است. مفصل اخرمی-ترقوهای در بالای بخش بالایی بازو قرار دارد. آسیبدیدگی ویپلش یا حرکت شلاقی گردن نیز میتواند عامل درد شانه باشد.
حرکت شلاقی گردن یکی از علل کشیدگی رباطها یا آسیب به عضلات است. درد ناشی از آسیبدیدگی ویپلش در هر دو منطقه گردن و شانه قابل تشخیص است، و بیشتر بیمارانی که در تصادفات مشکلات ویپلشی دچار میشوند، همزمان در هر دو منطقه شانه و گردن درد و محدودیت حرکتی تجربه میکنند.
نکته آخر این که حالت اندامی نامناسب شانه در سلامت گردن نقش دارد. افرادی که کل روز را پشت میز مینشینند، مستعد کیفوز (گوژپشتی) و چرخش رو به داخل شانهها و گرد شدن شانهها هستند. گرد شدن شانهها باعث جلو آمدن سر میشود. در این حالت گردن و شانهها با هم هماهنگ میشوند و به ضعف و تنش عضلانی، درد و حالت اندامی نامناسب دامن میزنند.
درمان درد گردن و شانه
متخصصص فیزیوتراپی با استفاده از روشهای مختلف سعی میکند درد شانه و گردن را کاهش دهد و از بین ببرد. متخصص راهبردهایی را برای جلوگیری از درد شانه و گردن به بیماران آموزش میدهد. در این بخش با درمانهای متداولی که به منظور تسکین درد شانه و گردن انجام میشود، آشنا میشوید.
ورزش درمانی
مطالعات متعدد نشان میدهد که ورزش راهکار اصلی برای درمان درد است. متخصص فیزیوتراپی تمرینها و حرکات اصلاحی خاصی را برای افزایش دامنه حرکتی گردن و کاهش درد به بیمار آموزش میدهد. چنانچه ضعیف بودن ساختارها در ارزیابی اولیه مشخص شود، تمرینهای تقویتی برای بیمار تجویز میشود.
اصلاح حالت اندامی
اگر حالت اندامی نامناسب هنگام نشستن علت درد شانه و گردن باشد، متخصص فیزیوتراپی سعی میکند حالت اندامی اشتباه را اصلاح کند و از غلتک کمری مخصوص برای بهبود حالت اندامی نشسته استفاده میکند.
متحرکسازی مفصل
تکنیکهای متحرکسازی مفصل برای افزایش دامنه حرکتی گردن و کاهش گردن درد به کار برده میشود. دستکاری و متحرکسازی گردن با خطرات احتمالی همراه است. البته این عوارض به ندرت پیش میآید، بااین حال متخصص فیزیوتراپی باید عوارض متحرکسازی مهرههای گردن را قبل از شروع درمان به بیمار اطلاع دهد.
ماساژ
اگر عضلات منقبض و دردناک علت درد گردن و شانه باشد، متخصص طب فیزیکی از تکنیکهای ماساژ برای کاهش درد و تنش عضلات بهره میگیرد.
فیزیوتراپی
برای تسکین درد گردن، اغلب از روشهای درمانی مانند اولتراسوند و تحریک الکتریکی عصب (TENS) استفاده میشود. این روشهای درمانی قادرند به طور موقت درد را کاهش دهند، اما برای داشتن تأثیر بلندمدت، بیمار نیاز به مشارکت فعال در فرایند توانبخشی گردن دارد. از آنجایی که اثرات این روشها بر تسکین درد گردن و کمر نه چندان مؤثر است، توصیه میشود از آنها به میزان زیادی استفاده نشود. قبل از استفاده از این روشهای درمانی، مشاوره با یک تخصصی در زمینه فیزیوتراپی صورت گیرد تا در مورد مزایا و معایب آنها راهنمایی شود.
درمانهای حرارتی و یخی نیز برای کاهش التهاب و آرامش عضلات استفاده میشوند. این درمانهای فیزیکی قادرند به طور موقت درد گردن را تسکین دهند، اما باید به عنوان جایگزینی برای تمرینات فعال و اصلاح نحوه قرار گرفتن بدن استفاده نشوند. بهتر است قبل از استفاده از این درمانها، با یک تخصصی در زمینه فیزیوتراپی مشورت کنید.
تراکشن
تراکشن گردن در برخی موارد در مطب متخصص فیزیوتراپی یا به توصیه متخصص ارتوپدی یا جراح مغز و اعصاب، به منظور درمان درد گردن انجام میشود. تراکشن برای جدا کردن سطوح مفصل گردن استفاده میشود و این اثر ممکن است برای درمان آرتروز گردن مفید باشد. در صورتی که بیمار دچار فتق یا برجستگی دیسک باشد، تراکشن باعث میشود که فضای بیشتری در اختیار عصبهای تحریک شده قرار گیرد و در نتیجه درد کاهش یابد.
