زانو مفصل پیچیده‌ای است. این مفصل همچون لولای در عمل می‌کند و به شخص این امکان را می‌دهد تا به منظور نشستن، چمباتمه، پریدن و دویدن پای خود را خم و راست کند. آسیب‌های زانو یکی از شایع‌ترین دلایل مراجعه مردم به پزشکان است. بیشتر این مراجعات نیز به خاطر یک علت شایع صورت می‌گیرد. مصدومیت‌های زانو را می‌توان در اغلب موارد در خانه درمان کرد، ولی برخی از این مصدومیت‌ها به قدری جدی هستند که نیاز به درمان جراحی دارند.
همارتروز زانو به معنای خونریزی در مفصل زانو است که معمولاً پس از مصدومیت اتفاق می‌افتد. در این وضعیت، عروق خونی داخل زانو آسیب می‌بینند و خون به فضای مفصل ریخته می‌شود. این مشکل به طور عمده مفاصل شانه و زانو را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما بعضی از مفاصل دیگر مانند آرنج، قوزک و لگن نیز ممکن است درگیر شوند. بیماران معمولاً زمانی متوجه همارتروز زانو می‌شوند که در ناحیه زانوی خود سوزش یا حس ترکیدگی حباب را تجربه می‌کنند. این علائم قبل از ظهور علائم قابل رؤیت خونریزی مشاهده می‌شوند. درد، تورم، افزایش دما و کاهش دامنه حرکتی به دلیل پر شدن فضای مفصل با خون، علائمی از همارتروز زانو هستند.
عامل همارتروز زانو
همارتروز می‌تواند ناشی از هر چیزی از مصدومیت مفصل گرفته تا مشکلات عصبی یا حتی اختلالات خونریزی باشد. افرادی که از اختلال خونریزی یا لختگی خون رنج می‌برند بیش از سایرین در معرض این مصدومیت هستند.
در ادامه نگاهی خواهیم انداخت به عللی که افراد را دچار این مصدومیت می‌کند:
- مصدومیت/ آسیب: پیچ خوردگی یا مصدومیت بسیار شدید به مفاصل بزرگ بدن می‌تواند منجر به خونریزی در ناحیه آن مفصل شود.
- عفونت: برخی از انواع عفونت باعث خونریزی مفصلی می‌شود.
- هموفیلی: کسانی که از این عارضه مادرزادی رنج می‌برند بیش از سایرین در معرض همارتروز هستند. این بیماری مکانیسم لخته شدن خون را مختل می‌کند
- داروها: داروهای ضد انعقاد خون مثل وارفارین نیز می‌توانند منجر به خونریزی مفصل شوند.
- مفاصل کلاتون: این نوع از التهاب مفاصل کسانی را درگیر می‌کند که به سیفیلیس مادرزادی مبتلا هستند.
- سندروم خونریزی دهنده: یک دسته از افراد هستند که غشای مخاطی آن زمینه خونریزی دارد و معمولاً از نوعی از سندروم خونریزی دهنده رنج می‌برند.
- تعویض مفصل (آرتروپلاستی) زانو: تعویض مفصل زانو نیز یکی دیگر از علل همارتروز است.
- تب خونریزی دهنده کریمه کنگو: این ویروس معمولاً از طریق نیش حشراتی که در تماس مستقیم با دام آلوده بوده‌اند منتقل می‌شود.
- نقایص عصبی: برخی از انواع نقایص عصبی به همارتروز مرتبط است.
- آرتروز استخوان: اگرچه ارتباط بین این دو بیماری نادر است ولی در برخی از بیماران مسن مبتلا به آرتروز استخوان، همارتروز خودبخودی نیز مشاهده شده است.
- سرطان: برخی از مبتلایان به رشد نئوپلاستیک نیز همارتروز را تجربه کرده‌اند. این تومور در استخوان رخ می‌دهد.
- آسیب عروقی: این بیماری مربوط به وجود نقص در دیواره شریان است.
- شکستگی: برخی اوقات شکستگی می‌تواند منجر به خونریزی در ناحیه مفصل شود.
- پارگی مینیسک: یک دیسک ابری است که مانند بالشتکی برای زانو عمل می‌کند. اگر مینیسک پاره شده احتمال بروز همارتروز در مفصل وجود دارد.
- جراحی آرتروسکوپیک: جراح از این جراحی برای تشخیص و درمان مشکلات مفصل استفاده می‌کند.
علائم و نشانه‌های همارتروز زانو
علائم همارتروز اغلب به علت خونریزی بستگی دارد، ولی برخی از علائم شایع در هر نوع همارتروزی دیده می‌شود. علائم همارتروز حاد، که معمولاً در اثر مصدومیت شدید رخ می‌دهد، می‌تواند باعث مشکلات جدی شود. در ادامه چند مورد از علائم و نشانه‌های شایع را بررسی می‌کنیم:
- درد در هنگام لمس با دست یا حساسیت به لمس
- التهاب اطراف مفصل
- ورم
- قرمزی
- حرارت مفصل در هنگام لمس
- سوزن سوزن شدن، درد یا حس ترکیدن حباب
- خشکی
- کاهش دامنه حرکتی مفصل
- کبودی بیش از حد در ناحیه مفصل
- پاره شدن عروق خونی در اطراف مفصل
برای برخی افراد مبتلا به همارتروز زانو، عدم تحرک به مشکل بزرگی تبدیل می‌شود که انجام کارهای روزمره را بسیار دشوار می‌کند.
چه عواملی خطر همارتروز زانو را افزایش می‌دهد؟
- هموفیلی یا سایر اختلالات خونی
- داروی رقیق کننده خون
- تومور، آسیب عصبی (نوروپاتی) یا بیماری‌های نخاعی
- آرتروز استخوان یا آرتریت عفونی
- آرتروپلاستی (جراحی تعویض مفصل) زانو
- آسییب غضروفی یا عروقی
- کم خونی داسی شکل
عوارض همارتروز
خونریزی مفصل می‌تواند به مفصل آسیب برساند. تنها یک بار خونریزی شدید یا چند بار خونریزی خفیف می‌تواند منجر به آسیب دائمی شود. به مرور زمان، بافت‌های نرم، تاندون‌ها و لیگامان‌های اطراف مفصل آب رفته و در نهایت دامنه حرکتی مفصل از بین می‌رود. مفاصلی که بیشتر با این بیماری درگیر می‌شوند عبارتند از زانو، قوزک پا و آرنج.
آسیب مفصل می‌تواند خطر خونریزی بیشتر را در همان مفصل افزایش دهد. خونریزی مکرر مفصل منجر به موارد زیر خواهد شد:
- از دست رفتن قدرت عضلات اطراف مفصل
- درد در هنگام استفاده از مفصل
- درد در هنگام استراحت مفصل
- عدم توانایی انجام امورات روزمره، همچون راه رفتن، حمل کردن بارهای سنگین یا بالا و پایین کردن پله‌ها
- آرتریت تحلیل رونده، که در آن غضروف نابود می‌شود
نحوه تشخیص همارتروز زانو
پزشک مفصل آسیب دیده را معاینه خواهد کرد. درباره علائم و زمان شروع آنها با پزشک خود صحبت کنید. پزشک سوالاتی را درباره بیماری‌های زمینه‌ای خواهد پرسید، از جمله هموفیلی. اگر مفصل شما آسیب دیده یا اگر جدیداً آرتروپلاستی زانو انجام داده‌اید، پزشک را در جریان بگذارید. همچنین اگر داروی رقیق کننده خون مصرف می‌کنید به وی اطلاع دهید.
همچنین ممکن است به موارد زیر نیاز پیدا کنید:
بافت برداری آسپیراسیون
پزشک یک سوزن را وارد مفصل می‌کند تا مایعات مفصلی را داخل سرنگ بکشد. به این کار بافت برداری آسپیراسیون می‌گویند. مایعات متمایل به قرمز نشان‌دهنده وجود خون در مفصل است. سپس نمونه به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا تست شود. به این فرآیند بافت برداری آرتروسنتز نیز می‌گویند. دکتر می‌تواند از آسپیراسیون برای درمان همارتروز نیز کمک کند.
عکس ام آر آی
تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) یا سونوگرافی نیز می‌تواند مشکلات مفصل و مصدومیت‌های مربوطه را نشان دهد. هنگام ورود به اتاق MRI، لازم است تمام اشیاء فلزی را از خود دور کنید. حضور هر نوع اجسام فلزی می‌تواند به آسیب جدی منجر شود. اگر در بدن یا روی آن هرگونه دستگاه فلزی دارید، به پزشک خود اطلاع دهید.
نحوه درمان همارتروز زانو
اگر زانو، قوزک پا یا سایر مفاصل شما به شدت ورم کرده، بلافاصله به بیمارستان مراجعه کنید. همارتروز در افراد مبتلا به اختلالات خونریزی معمولاً با تزریق فاکتور لخته کننده خون درمان می‌شود. این کار خونریزی را بند آورده و داروهایی به بیمار داده می‌شود تا بدن را برای تولید فاکتور لخته کننده خون تحریک کند.
استراحت
استراحت نیز می‌تواند خونریزی را بند بیاورد. شاید پزشک برایتان عصای زیر بغل یا اسلینگ تجویز کند تا به مفصل آسیب دیده استراحت دهید. همچنین امکان دارد پزشک تجویز کند تا مقدار محدودی به مفصل استراحت دهید. عدم تحرک برای مدت طولانی می‌تواند باعث مشکلاتی در انقباض (کوتاهی) عضله شود.
دارو
در صورتی که شخص هموفیلی داشته باشد، داروهایی برای لخته شدن خون به وی داده می‌شود. اگر همارتروز در اثر مصرف داروهای رقیق کننده خون به وجود آمده باشد، پزشک دوز مصرفی را تغییر خواهد داد. امکان دارد پزشک از بیمار بخواهد تا زمانی که قابلیت لختگی خون بهتر شود مصرف آنها را قطع کند. مصرف داروها تا زمانی که پزشک اجازه نداده نباید قطع شود. قطع خودسرانه منجر به مرگ می‌شود. داروهایتان را طبق دستورالعمل پزشک مصرف کنید. در صورتی که دارو کمکی به بهبود شرایط بیماری نمی‌کند یا عوارض جانبی آن زیاد است با پزشک خود تماس بگیرید. حساسیت به هر نوع دارویی را به پزشک خود اطلاع دهید. لیستی از داروها، ویتامین‌ها و داروهای گیاهی مصرفی خود همراه داشته باشید. از جمله مقدار، زمان و دلیل مصرف آنها. لیست یا خشاب قرص‌ها را در جلسات مراجعه مجدد همراه بیاورید. در موارد اورژانسی همیشه لیست داروها همراهتان باشد.
جراحی
در صورتی که همارتروز باعث آسیب به مفصل شود، نوعی عمل جراحی با نام سینووکتومی انجام می‌شود تا درد مفصل را تسکین داده و مقداری از طیف حرکتی مفصل را بازیابی نماید. سینووکتومی به برداشتن سینوویوم، یعنی پوشش داخلی مفصل می‌گویند. سینوویوم مفصل را لغزنده و روان می‌کند. پس از اتمام جراحی، سینوویوم دوباره رشد کرده و دیگر مثل سابق بخاطر عروق خونی ضخیم نخواهد بود. این عمل درد را کاهش داده و دامنه حرکتی را به مفصل باز می‌گرداند ولی مفصل را مثل روز اول نخواهد کرد.
تعویض مفصل
در صورتی که سایر درمان‌ها جواب ندهد باید تعویض مفصل انجام شود. جراح مفصل و استخوان آسیب دیده را برداشته و آن را با قطعات پلاستیکی و فلزی جایگزین می‌کند. برای چند ماه پس از جراحی نیاز به فیزیوتراپی خواهید داشت تا کاملاً بهبود یابید. در این جراحی، تمام یا بخشی از مفصل با قطعات مصنوعی جایگزین خواهد شد.
برای کنترل همارتروز چه باید کرد؟
- درباره داروها اطلاعات کسب کنید. با پزشک خود درباره تمام داروهایی که مصرف می‌کنید صحبت نمایید. هیچ دارو، ویتامین، یا مکملی را بدون مشورت با پزشک مصرف نکنید. از پزشک بپرسید که آیا مصرف آسپرین برای شما بی‌خطر است یا خیر. آسپرین می‌تواند بر توانایی لختگی خون تأثیر بگذارد.
- طبق دستورالعمل پزشک به فعالیت‌های خود بازگردید. باید تا زمانی که مفصل کاملاً استراحت کند و داروها تأثیر خود را بگذارند صبر کنید. از پزشک بپرسید که آیا ورزش کردن مثل فوتبال خطری دارد یا خیر، زیرا می‌تواند باعث آسیب دیدگی یا خونریزی شود. ورزش کردن برای مبتلایان به هموفیلی سیار خطرناک است.
- طبق دستورالعمل پزشک به جلسات فیزیوتراپی بروید. اگر مفصل در اثر همارتروز آسیب دیده باشد شاید پزشک توصیه کند که با یک فیزیوتراپ کار کنید. فیزیوتراپ می‌تواند دامنه حرکتی مفصل را بهبود بخشد.
- طبق دستور پزشک ورزش کنید. ورزش کردن عضلات را تقویت کرده و مفاصل را سالم نگاه می‌دارد. عضلات قوی از مفاصل محافظت خواهد کرد. شاید پزشک ورزش‌هایی همچون شنا، پیاده‌روی یا دوچرخه سواری را توصیه کند. از وی درباره میزان ورزش مورد نیاز و بهترین حرکات ورزشی سوالاتتان را بپرسید.
- طبق دستور پزشک روی مفصل یخ بگذارید. یخ به کاهش درد و ورم کمک می‌کند. همچنین از آسیب به بافت جلوگیری خواهد کرد. از پک یخ استفاده کنید، یا می‌توانید یخ را در یک کیسه پلاستیکی ریخته و آن را با حوله بپیچید. طبق دستور پزشک، هر یک ساعت پک یخ یا حوله را برای 15 دقیقه روی مفصل بگذارید.
دورنمای این بیماری چیست؟
دورنمای این بیماری به درمان فوری خونریزی مفصل بستگی دارد. افرادی که بطور مکرر دچار خونریزی می‌شوند یا خونریزی شدیدی دارند که به شیوه صحیح درمان نشده، به مفصل آسیب دائمی وارد خواهد شد.
پیشگیری از مصدومیت‌های زانو
اجتناب از مصدومیت زانو همواره ممکن نیست، اما هر فرد می‌تواند با رعایت برخی اصول احتیاط، خطر بروز مصدومیت را کاهش دهد. به عنوان مثال، افرادی که ورزش می‌کنند یا فعالیت‌های ورزشی انجام می‌دهند، باید از کفش و تجهیزات محافظتی مناسب استفاده کنند.
- در صورت بروز سندرم باند الیوتیبیال یا مصدومیت‌های ناشی از فشار زیاد بر زانو، شخص باید مسافت دویدن خود را کاهش دهد.
- تمرینات خاصی وجود دارد که می‌تواند عضلات کوچک پا را تقویت کرده و در نتیجه از مصدومیت پیشگیری کند. همچنین، گرم کردن قبل از ورزش و انجام حرکات کششی قبل و بعد از آن می‌تواند به پیشگیری از آسیب زانو کمک کند.
- رژیم غذایی مناسب، به ویژه برای بزرگسالان، بسیار اهمیت دارد. مصرف مناسب پروتئین، کلسیم و ویتامین D برای سلامتی استخوان‌ها، عضلات و رباط‌های زانو ضروری است.
