پوکی استخوان یک بیماری است که استخوان‌ها را ضعیف می‌کند و به راحتی شکسته می‌شوند. استخوان‌های متداول که ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرند شامل استخوان‌های لگن، ستون فقرات و مچ دست هستند. این بیماری به عنوان “بیماری خاموش” شناخته می‌شود زیرا تا زمانی که استخوان‌ها شکسته نشوند، علائم آن معمولاً قابل تشخیص نیستند. در واقع، استخوان‌ها در مدت چندین سال قدرت خود را از دست می‌دهند و ضعیف می‌شوند.
استخوان، یک بافت زنده است که به منظور حفظ قدرت و سلامتی آن، فرایند تجزیه و ترمیم استخوان‌های قدیمی با استخوان‌های جدید را انجام می‌دهد. اما در برخی موارد، حدود سن 30 سالگی، فرایند افزایش توده استخوانی متوقف می‌شود و از آن پس هدف از سلامتی استخوان‌ها، حفظ طولانی‌تر آنها می‌شود. زمانی که افراد وارد دهه 40 و 50 زندگی می‌شوند، استخوان‌های بیشتری تجزیه شده و بافت کمتری جایگزین آنها می‌شود.
با بررسی دقیق‌تر داخل استخوان، چیزهایی شبیه به لانه زنبور در آن دیده می‌شود. زمانی که شما به پوکی استخوان مبتلا می‌شوید، فضاهای موجود در این ساختار لانه زنبوری بیشتر شده و استخوانی که این ساختار را تشکیل داده کوچک‌تر می‌شود. پوسته خارجی استخوان‌ها نیز نازک‌تر می‌شوند. همه این اتفاقات باعث ضعیف‌تر شدن استخوان‌های شما می‌شود.
آیا مردها هم دچار پوکی استخوان می‌شوند؟
پوکی استخوان فقط مختص زنان نیست. البته مردان به اندازه زنان دچار این بیماری نمی‌شوند که شاید دلیل آن تراکم بیشتر استخوان آنها باشد. با افزایش سن، تراکم استخوانی در مردان با نرخ کمتری نسبت به زنان کاهش می‌یابد اما مردان نیز باید مراقب ابتلا به پوکی استخوان باشند.
کارشناسان در مورد پوکی استخوان در مردان به اندازه زنان اطلاع ندارند. به هر حال، بسیاری از عوامل که باعث افزایش احتمال ابتلا به این عارضه در مردان می‌شوند مشابه عواملی است که در زنان نیز وجود دارد مانند سابقه فامیلی، کمبود کلسیم یا ویتامین D و کم ورزش کردن. پایین بودن سطح تست سترون، مصرف زیاد الکل، مصرف برخی داروها و استعمال دخانیات نیز از عواملی هستند که احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند.
علل ابتلا به پوکی استخوان
حدود نیمی از زنانی که بیش از 50 سال دارند دچار شکستگی لگن، مچ دست یا مهره (استخوان‌های ستون فقرات) می‌شوند. بدن در طول حیات، بازجذب استخوان‌های قدیمی و تولید استخوان‌های جدید را ادامه می‌دهد. تا زمانی که تعادل بین استخوان‌های قدیمی و استخوان‌های جدید شما برقرار باشد، استخوان‌ها سالم و قوی می‌مانند. تحلیل استخوان زمانی اتفاق می‌افتد که استخوان قدیمی بیشتری در مقایسه با استخوان‌های جدید تولید شده دوباره جذب بدن می‌شود.
گاهی اوقات، تحلیل استخوان‌ها بدون دلیل مشخصی اتفاق می‌افتد. در برخی دیگر از موارد نیز تحلیل استخوان و کم تراکمی استخوان، ارثی است. به طور عمومی، زنان سفید پوست سالمند بیش از سایرین در معرض ابتلا به تحلیل استخوان قرار دارند.
هر چیزی که باعث تخریب و از بین رفتن مقدار زیادی استخوان در بدن گردد یا مانع بدن برای ساخت استخوان جدید شود ممکن است باعث شکستگی استخوان‌ها شود. بدن با افزایش سن، کلسیم و فسفر را به جای این که از مواد معدنی دریافت کند از استخوان‌ها برمی‌دارد که باعث ضعیف شدن استخوان‌ها می‌شود.
بدن برای ساخت و حفظ استخوان‌ها به کلسیم و فسفات نیاز دارد. مهم‌ترین خطر این است که بدن، کلسیم کافی برای ساخت استخوان نداشته باشد به همین دلیل باید غذاهای سرشار از کلسیم میل کنید. همچنین باید ویتامین D3 مصرف کنید زیرا به جذب کلسیم کمک می‌کند. احتمال شکستگی در استخوان‌های شما در موارد زیر افزایش می‌یابد:
- سابقه خانوادگی شکستگی استخوان‌ها یا ابتلا به پوکی استخوان داشته باشید
- پس از سن 50 سالگی دچار شکستگی استخوان شده باشید
- قبل از دوران یائسگی برای برداشتن تخمدان‌ها تحت عمل جراحی قرار گرفته باشید
- اخیراً دوران یائسگی شما شروع شده باشد
- در طول زندگی به اندازه کافی کلسیم و ویتامین D3 دریافت نکرده باشید
- زیاد در رختخواب استراحت کرده باشید یا از نظر فیزیکی غیرفعال بوده باشید
- دخانیات استعمال کنید (در صورت استعمال دخانیات، کلسیم کمتری از رژیم غذایی جذب بدن شما می‌شود)
- مصرف برخی داروها مانند داروهای آرتروز و آسم و برخی داروهای سرطان
- مصرف برخی داروها به مدت طولانی
- ضعف چارچوب بدنی
علائم ابتلا به پوکی استخوان
مراحل اولیه ابتلا به پوکی استخوان، علامتی ندارد. غالباً افراد پس از این که دچار شکستگی استخوان می‌شوند متوجه ابتلا به پوکی استخوان خود خواهند شد.
شکستگی استخوان‌های ستون فقرات ممکن است باعث درد در همه ستون فقرات شود. به این نوع شکستگی ستون فقرات، شکستگی‌های فشاری گفته می‌شود که غالباً بدون آسیب‌دیدگی و ضربه خوردن اتفاق می‌افتد. درد به طور ناگهانی یا به صورت تدریجی ایجاد می‌شود.
ممکن است قد شما به مرور زمان کوتاه‌تر شود (در حدود 15 سانتی‌متر) و وضعیت بدنی شما خمیده شده و به عارضه قوز سالخوردگی مبتلا شوید.
تشخیص ابتلا به پوکی استخوان
تراکم استخوانی به وسیله دستگاهی که با استفاده از سطوح پایین اشعه ایکس، سهم مواد معدنی در استخوان‌ها را مشخص می‌کند اندازه‌گیری می‌شود. در هنگام انجام این آزمایش بدون درد، شما روی یک تخت دراز می‌کشید و یک اسکنر از روی بدن شما عبور می‌کند. در بیشتر موارد فقط چند استخوان در لگن، مچ دست و ستون فقرات مورد بررسی قرار می‌گیرد.در اسکن دگزا، تراکم مواد معدنی در استخوان‌ها به وسیله اشعه ایکس با پرتو کم اندازه‌گیری می‌شود. غالباً، تراکم استخوان در استخوان‌های لگن و ستون فقرات اندازه‌گیری می‌شوند. پزشک از این آزمون در موارد زیر استفاده می‌کند:
- تشخیص تحلیل و پوکی استخوان
- پیش‌بینی احتمال شکستگی استخوان‌ها در آینده
- بررسی میزان اثربخشی داروهای استفاده شده برای درمان پوکی استخوان (اسکن دگزا غالباً باید هر دو سال یک مرتبه انجام شود)
شکستگی‌ها و تخریب‌های استخوان‌های ستون فقرات در عکس‌های ساده گرفته شده از ستون فقرات یا لگن به وسیله اشعه ایکس، مشخص می‌شود. به هر حال، عکس‌هایی که از استخوان‌های دیگر به وسیله اشعه ایکس گرفته می‌شود برای پیش‌بینی احتمال ابتلا به پوکی استخوان دقیق نیست. به عکس‌برداری از ستون فقرات با اشعه ایکس کم‌پرتو، ارزیابی شکستگی‌های مهره‌ای نیز گفته می‌شود و غالباً با دگزا انجام می‌شود که در آن شکستگی‌های بدون علامت بهتر مشخص می‌شوند.
در صورتی که پزشک مشکوک به این باشد که پوکی استخوان ناشی از بیماری‌های دیگر است و نه به علت فرآیند طبیعی تحلیل تدریجی استخوان به دلیل پیر شدن، ممکن است دستور دهد تا آزمایش خون و آزمایش ادرار انجام شود.
در نتایج اسکن دگزا، تراکم مواد معدنی در استخوان‌های بیماران با تراکم استخوان‌های افراد جوانی که به تحلیل استخوان مبتلا نیستند و همچنین با افرادی که هم سن و هم جنس با بیمار هستند، مقایسه می‌شود. این بدان معنی است که بر اساس نتایج اسکن دگزا، تقریباً یک سوم زنانی که به تحلیل استخوان مبتلا هستند، در سن 80 سالگی با پوکی استخوان روبرو هستند که با سن خود تطابق دارد.
درمان پوکی استخوان
غالباً اقدامات درمانی بر اساس تخمین احتمال شکستگی استخوان در ده سال آینده با استفاده از اطلاعاتی مانند نتایج تست تراکم استخوانی توصیه و انجام می‌شوند. اگر این احتمال کم باشد نیازی به مصرف دارو نیست و تأکید بر اصلاح عواملی است که احتمال تحلیل استخوان و زمین خوردن را افزایش می‌دهند.
داروها
- بیسفوسفونات (داروی اصلی مورد استفاده برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان در زنان یائسه)
- استروژن و تعدیل‌کننده گیرنده استروژن
- تریپاراتید (نوعی هورمون مردانه که باعث افزایش تراکم استخوان می‌شود)
- کلسیتونین (نوعی هورمون مردانه که تراکم استخوانی را افزایش داده و غالباً برای درمان درد ناگهانی نایش از شکستگی ستون فقرات مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- دنوزوماب (کاهش‌دهنده تحلیل استخوانی و افزایش‌دهنده تراکم استخوان)
مدت زمانی که زنان باید این داروها را مصرف کنند به سطح ریسک و احتمال ابتلا به پوکی استخوان در آنها بستگی دارد.
از انجام ورزش‌هایی که احتمال زمین خوردن در آنها وجود دارد اجتناب کنید. همچنین از انجام ورزش‌های پربرخوردی که احتمال شکستگی استخوان در آنها وجود دارد خودداری کنید.
- در مواقع زیر برای تقویت استخوان‌ها باید دارو مصرف شود:
- ابتلا به پوکی استخوان با بررسی تراکم استخوان تشخیص داده می‌شود، چه شما دچار شکستگی استخوان شده باشید و چه نه، احتمال این که استخوان‌های شما بشکنند زیاد است.
- شما دچار شکستگی استخوان شده‌اید و آزمایش تراکم استخوانی شما نشانمید هد که استخوان‌های شما نازک شده اما هنوز به پوکی استخوان مبتلا نشده‌اید
داروهای جایگزین
به نظر می‌رسد پروتئین‌های سویا فعالیت‌هایی مشابه استروژن در بافت استخوان‌ها دارند. برخی مطالعات نشان می‌دهد که احتمال شکستگی استخوان پس از یائسگی زنان آسیایی که مقادیر زیادی سویا استفاده می‌کنند کمتر از سایرین است اما در زنانی که سابقه فامیلی یا شخصی ابتلا به سرطان سینه دارند باید با احتیاط مصرف شود. بیشتر محصولات حاوی سویا موجود در بازار احتمال شکستگی استخوان را کاهش نمی‌دهند.
ایپریفلاوون محصولی است که در آزمایشگاه از ایزوفلاونهای موجود در سویا تولید می‌شود. به نظر می‌رسد زمانی که این محصول با کلسیم ترکیب می‌شود از تحلیل استخوان پیشگیری کرده و درد همراه با شکستگی‌های فشاری در ستون فقرات را کاهش می‌دهد.
موارد زیر را برای دریافت مقادیر کافی کلسیم و ویتامین D به کار گیرید:
- بزرگسالان زیر 50 سال باید 1000 میلی‌گرم کلسیم و 400 تا 800 واحد بین‌المللی ویتامین D در روز استفاده کنند.
- زنانی که سن آنها بین 51 تا 70 نفر است باید 1200 میلی‌گرم کلسیم و 400 تا 800 واحد بین‌المللی ویتامین D در روز مصرف کنند.
- مردانی که سن آنها بین 51 تا 70 سال است باید 1000 میلی‌گرم کلسیم و 400 تا 800 واحد بین‌المللی ویتامین D در روز مصرف کنند.
- بزرگسالانی که بیش از 70 سال دارند باید 1200 میلی‌گرم کلسیم و 800 واحد بین‌المللی ویتامین D در روز مصرف کنند.
- پزشک ممکن است مصرف مکمل‌های کلسیم را برای شما تجویز نماید.
- از یک رژیم غذایی که حاوی مقادیر کافی از کلسیم و ویتامین D باشد پیروی کنید.
- اگر احتمال ابتلا به پوکی استخوان زیاد باشد یا میزان این ویتامین در بدن کم باشد ممکن است پزشک، مصرف مقادیر بیشتری از ویتامین D را به شما توصیه کند.
عمل جراحی برای درمان درد شدید و ناتوان‌کننده ناشی از شکستگی‌های ستون فقرات در اثر ابتلا به پوکی استخوان
- کیفوپلاستی (یک ماده در استخوان ستون فقرات برای بازیابی ارتفاع مهره‌ها قرار داده می‌شود)
- فیوژن ستون فقرات (استخوان‌های ستون فقرات به هم جوش داده می‌شوند تا نتوانند روی همدیگر حرکت کنند)
هورمون درمانی
مصرف استروژن به خصوص زمانی که در اوایل دوران یائسگی شروع شود به حفظ تراکم استخوان کمک می‌کند. البته استروژن درمانی احتمال ایجاد لخته‌های خون، سرطان اندومتریال، سرطان سینه و بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد بنابراین استروژن معمولاً برای سلامت استخوان‌ها در زنان جوان‌تر یا زنانی که علائم یائسگی را دارند به کار برده می‌شود
پوکی استخوان در مردان ممکن است با کاهش تدریجی تست سترون ناشی از افزایش سن ارتباط داشته باشد. تست سترون درمانی به بهبود علائم کاهش تست سترون کمک می‌کند اما مصرف داروهای پوکی استخوان برای درمان این بیماری در مردان بهتر دانسته شده و بنابراین مصرف این نوع داروها به تنهایی یا همراه با تست سترون توصیه می‌شود.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
رعایت نکات زیر به کاهش احتمال ابتلا به پوکی استخوان یا شکستگی استخوان‌ها کمک می‌کند:
- عدم استعمال دخانیات. استعمال دخانیات سرعت تحلیل استخوان و احتمال شکستگی آنها را افزایش می‌دهد.
- از مصرف بیش از حد الکل خودداری کنید. مصرف بیش از دو نوشیدنی الکلی در روز ممکن است باعث کاهش ساخت استخوان شود. همچنین تحت تأثیر الکل بودن احتمال زمین خوردن را نیز افزایش می‌دهد.
چشم‌انداز (پیش‌آگهی)
داروهایی که برای درمان پوکی استخوان استفاده می‌شوند، به علاوه از جلوگیری از شکستگی‌های آینده نیز بهره می‌برند. باید توجه داشت که استخوان‌هایی که به تازگی آسیب دیده‌اند، قادر به تقویت نخواهند شد. پوکی استخوان باعث ضعف استخوان‌ها و ناتوانی فرد در اثر آن می‌شود. شکستگی‌های لگن نیز از مهم‌ترین عللی هستند که افراد را مجبور به اقامت در خانه‌های پرستاری می‌کنند.
پیشگیری
حتماً شما باید مقادیر کافی کلسیم و ویتامین D مصرف کنید تا استخوان‌های شما ساخته و حفظ شوند. پیروی از یک رژیم غذایی سالم و متعادل به این مهم کمک می‌کند.
برخی دیگر از نکاتی که باید برای پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان در نظر داشته باشید عبارتند از:
پیشگیری از زمین خوردن خیلی مهم است. برای این منظور می‌توانید:
- از مصرف داروهایی که باعث خواب‌آلودگی و ناپایداری شما می‌شوند اجتناب کنید. اگر شما مجبور به مصرف این نوع داروها هستید باید در هنگام انجام فعالیت‌های خود بیشتر مراقب باشید. به عنوان مثال، برای جلوگیری از زمین خوردن دست خود را به میزهای کابینت یا جایی محکم بگیرید.
- برای کاهش خطر سقوط و زمین خوردن، عوامل مخاطره‌آمیز مانند فرش‌های کوچک و لیز را بردارید.
- در هنگام شب، چراغ‌ها را روشن نگه دارید تا بتوانید در هنگام راه رفتن در منزل جلوی پای خود را به خوبی ببینید.
- از نرده‌های محکم در حمام استفاده کنید.
- از کفپوشهای ضد لغزش در حمام و توالت استفاده کنید.
- از این که بینایی شما خوب است اطمینان حاصل کنید. یک یا دو مرتبه در سال با مراجعه به چشم پزشک، چشمان خود را معاینه کنید.
- از کفش‌ها و دمپایی‌های مناسب با پاشنه کوتاه استفاده کنید. دمپایی که پاشنه نداشته باشد ممکن است باعث زمین خوردن شما شود.
- در محل‌های یخ‌زده در بیرون از منزل به تنهایی قدم نزیند.
