پلیکا اصطلاحی است که برای توصیف چین واقع در لایه پوشش‌دهنده مفصل زانو به کار برده می‌شود. لایه داخلی پوشش‌دهنده مفصل زانو چیزی بیشتر از یک آستین یا غلاف بافتی نیست. این غلاف بافتی از بافت سینوویال، یعنی ماده نازک لغزنده‌ای تشکیل می‌شود که تمام مفصل‌ها را می‌پوشاند. همان‌طور که خیاط چین‌هایی اضافی به پشت آستین بلوز می‌دهد تا حرکت بازوها محدود نشود، غلاف بافتی سینوویال نیز چین‌هایی دارد که اجازه می‌دهد استخوان‌های مفصل بدون محدودیت حرکت کند.
چهار چین سینوویال پلیکا در زانو وجود دارد، اما به نظر می‌رسد که فقط یک پلیکای زانو، یعنی پلیکای داخلی دردسرساز باشد. پلیکای داخلی به سر تحتانی کشکک زانو متصل است و در کنار زانو کشیده می‌شود تا به سر تحتانی استخوان ران در کنار مفصل زانو، در نزدیک‌ترین نقطه به زانوی دیگری متصل شود. اکثر ما (50 ـ 70 درصد) پلیکای میانی داریم، اما این پلیکا مشکلی را برای‌مان ایجاد نمی‌کند.
سندرم پلیکا چیست و دلایل ابتلا به آن کدام است؟
سندروم پلیکا زمانی بروز می‌یابد که پلیکای داخلی تحریک و ملتهب شود. التهاب پلیکا می‌تواند پیامد آسیب دیدن مستقیم زانو، استفاده نامناسب و بیش از حد، تکرار فعالیت‌ها یا مشکلات زمینه‌ای زانو باشد که بر انعطاف‌پذیری غشای سینوویال اثر می‌گذارد.
پلیکای زانو گاهی بین استخوان‌های زانو گیر می‌افتد و تحت فشار قرار می‌گیرد یا زیر استخوان ران (فمور) گیر کند. در این صورت پلیکای زانوی گیرافتاده، ملتهب و به تدریج ضخیمتر می‌شود و پلیکا در نهایت در صورت درمان نشدن سخت و غیرمنعطف می‌شود.
از علل معمول ابتلا به سندرم پلیکا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آسیب‌دیدگی مستقیم: ضربه مستقیمی به زانو وارد می‌شود، برای مثال بیمار روی زانو زمین می‌خورد یا تصادف می‌کند و حین تصادف زانوی‌اش به داشبورد خودرو برخورد می‌کند.
- حرکات مکرر زانو: فعالیت‌هایی مانند دوچرخه‌سواری، دویدن یا بالا و پایین رفتن از پله‌ها که مستلزم خم و صاف کردن مکرر زانو است، غالباً علت ابتلا به سندروم پلیکاست.
- افزایش ناگهانی فعالیت‌ها: اگر سطح ورزش را به سرعت بالا ببرید، بار بیش از حدی به پلیکای سینوویال وارد می‌شود و در نتیجه پلیکا ملتهب می‌شود.
- آسیب دیدن زانو: آسیب‌دیدگی‌های زانو، به‌ویژه پیچ خوردن، پارگی مینیسک یا هر صدمه‌ای که باعت خونریزی داخلی مفصل زانو شود.
- خمیدگی طولانی‌مدت: نشستن طولانی‌مدت یا خوابیدن با زانوهای خمیده غالباً به زانودرد همراه با سندرم پلیکا دامن می‌زند.
- بیماری‌های زمینه‌ای زانو مانند آرتروز، تحریک لایه چربی یا سینوویت.
- ضعف عضلانی: چون پلیکا به‌طور غیرمستقیم به عضله چهارسر متصل است، ضعف عضلات چهارسر نیروی وارد بر پلیکا را افزایش می‌دهد و به تحریک و التهاب پلیکا دامن می‌زند
نشانه سندرم پلیکا
علائم بیماری سندرم پلیکا عبارتند از :
- درد زانو
- تورم زانو
- احساس شنیدن صدای سایش با تق تق زانو
- قفل شدگی زانو و احساس ضعف در زانو.
در اغلب موارد بیماران در قسمت بالای کشکک زانوی خود احساس درد می‌کنند. همچنین بیماران اظهار کرد‌ه‌اند که در هنگام خم کردن زانو در زاویه ۳۰ الی ۶۰ درجه درد بیشتری احساس می‌کنند. در مواردی درد زانو در هنگام صاف کردن زانو نیز گزارش شده است.
تشخیص
فرایند تشخیص سندروم پلیکا زانو با معاینه بالینی شروع می‌شود. پزشک آزمایش‌هایی را برای تشخیص افتراقی و رد دیگر دلایل احتمالی زانودرد انجام می‌دهد؛ مشکلات زیر نیز می‌تواند علت زانودرد باشد:
- پارگی مینیسک؛
- تاندونیت و
- آسیب دیدن استخوان.
حتماً پزشک را از ورزش‌ها یا برنامه تمرینی معمولتان مطلع کنید و سابقه آسیب‌دیدگی‌ها یا تصادف‌های جدید را نیز به پزشک معالجتان اطلاع بدهید.
از تکنیک‌های تصویربرداری مانند رادیوگرافی یا MRI غالباً در ابتدا استفاده نمی‌شود. چنانچه درد مداوم باشد، پزشک دستور می‌دهد که MRI برای کمک به تعیین منشأ درد انجام شود
درمان سندرم پلیکا
دارودرمانی
درمان سندرم پلیکا معمولا با روش‌های غیرجراحی انجام می‌شود. از گذاشتن کمپرس سرد، اصلاح کردن فعالیت‌های بیمار و مصرف داروهای NSAID مانند ایبوبروفن برای کاهش التهاب و ضخامت پرده‌ی پلیکا استفاده می‌شود. بستن بانداژ فشاری به دور زانو نیز ممکن است توسط پزشک توصیه شود. همچنین ممکن است در نیمی از موارد، تزریق کورتیزون در پرده‌ی پلیکا تجویز شود.
فیزیوتراپی و ورزش
بهبودی بعد از سندرم پلیکا شامل انجام چندین حرکت ورزشی مخصوص می‌شود که برای افزایش دامنه حرکتی زانو و تقویت عضلات زانو، طراحی شد‌ه‌اند. برخی از این حرکات عبارتند از:
- بالا آوردن پا در حالت ایستاده
- بالا آوردن پا و دور کردن آن از محور بدن یا گذراندن پا از محور بدن (حرکت پا با سمت طرفین)
- جمع کردن زانو در حالت ایستاده، صاف کردن پا در حالت نشسته و بلند شدن روی پنجه‌ی پا (با انقباض عضلات ساق پا).
- این تمرینات در ابتدا باید در هر ست ۵ الی ۷ بار تکرار شوند و به تدریج بر تعداد تکرار‌ها افزوده شود.
هدف از انجام فیزیوتراپی این است که درد زانوی شما کنترل شود و قدرت و تقویت عضلات چهارسر ران بیشتر شده و دامنه‌ی حرکتی مفصل زانو به حداکثر خود برسد.
جراحی بیماری سندرم پلیکا
در صورتی که با گذشت سه ماه از درمان، روش‌های غیرجراحی تاثیری نداشته باشند، ممکن است جراح زانو انجام جراحی آرتروسکوپی زانو یا انجام جراحی باز زانو برای برداشتن پرده‌ی پلیکا را تجویز کند.
آیا می‌توان از این آسیب یا بیماری پیشگیری کرد؟
بهترین راه برای پیشگیری از بروز سندرم پلیکا این است که قدرت حرکتی و توان پاهای خود را بالا ببرید و در هنگام تغییر دادن برنامه‌ی ورزشی خود توجه زیادی داشته باشید که فشار بیش از حد به زانوی خود وارد نکنید. البته برخی از افراد به خاطر ابتلا به برخی اختلالات ساختاری در زانوی خود، مستعد ابتلا به سندرم پلیکا هستند.
جراح خوب زانو به شما به شما کمک می‌کند که با پیگیری یک روند درمانی مناسب به تدریج شدت فعالیت‌های خود را افزایش دهید و بدون وارد کردن فشار بیش از حد به زانو، به تدریج کارهای مشکل‌تر را با زانوی خود انجام دهید. به خاطر داشته باشید که اگر بیش از حد سریع به فعالیت‌های سابق خود بازگردید، ممکن است این کار موجب درد و داوم زانو شده و درمان شما بسیار مشکل‌تر شود.
