مفصل لگن یا هیپ، یک ساختار توپ و سوکت است که توسط اتصال فمور (استخوان ران) و استابولوم (بخشی از لگن) شکل می‌گیرد. در یک مفصل لگن سالم، بالشتک صافی از غضروف بین سر استخوان ران و استابولوم وجود دارد که باعث صاف و روان بودن حرکت استخوان‌ها در برابر یکدیگر می‌شود. عضلات نیز نقش مهمی در حمایت و حرکت استخوان‌های لگن دارند.
آرتروز یک بیماری است که به طور عمده بر غضروف‌های مفاصل تأثیر می‌گذارد. در این بیماری، غضروف بین مفاصل تحت تأثیر قرار می‌گیرد و باعث زبر شدن سطوح استخوان‌ها می‌شود. این زبری سطحی در نهایت منجر به علائمی مانند تق تق کردن، قفل شدن استخوان ران، درد مداوم و محدودیت در دامنه حرکت می‌شود.
انواع آرتروز لگن
آرتروز مفصل لگن می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد از جمله:
استئو آرتریت
یکی از شایع‌ترین علل آرتروز لگن استئو آرتریت می‌باشد. این ناهنجاری نوعی بیماری مفصلی است که با مرور زمان موجب ساییدگی و تخریب غضروف مفاصل و استخوان‌ها می‌شود. استئوآرتریت موجب تورم، درد و محدودیت در حرکت بیمار می‌گردد.
روماتیسم لگن
از دیگر علل شایع درد لگن می‌توان به روماتیسم لگن اشاره کرد. در چنین شرایطی، روکش مفصل دچار التهاب، تورم و حساس به لمس می‌گردد. روماتیسم لگن موجب می‌شود با گذشت زمان مفاصل تغییر شکل دهند.
انواع دیگر
اسپوندیلیت آنکیلوزان ( نوعی بیماری مفصلی که ستون فقرات و مفصل ساکروایلیاک را درگیر می‌کند) و لوپوس از انواع دیگر آرتروز هستند که می‌توانند به لگن آسیب برسانند.
علل احتمالی این بیماری
برای بیماری آرتروز مفصل ران یا لگن، می‌توان دلایل متعددی را در نظر گرفت از جمله:
- صدمه: ناشی از عدم درمان تروما می‌باشد.
- مشکلات پایین کمر: نظیر فتق دیسک و سیاتیک
- تاندونیت: التهاب تاندون‌هایی که استخوان‌ها را به عضلات متصل می‌کنند.
- ضرب دیدگی عضلات: این شرایط موجب درد در اطراف لگن و ران از جمله کشیدگی همسترینگ و کشاله ران می‌شود.
- استئوآرتریت لگن: این بیماری موجب اختلال در جریان خون به استخوان لگن (سر فمور) شده و به تدریج منجربه تحلیل استخوان می‌گردد. آسیب‌هایی نظیر دررفتگی یا شکستگی لگن می‌تواند منجر به چنین عارضه‌ای شود. استئوآرتریت در برخی مواقع به آرتروز تبدیل می‌گردد.
- بورسیت لگن: بورسیت بیماری است که به التهاب کیسه‌های حاوی مایع (سیندوویال) در اطراف مفاصل اشاره دارد. این امر موجب می‌شود استخوان‌ها و مفاصل به راحتی بر روی یکدیگر حرکت کنند. التهاب این کیسه‌ها می‌تواند منجربه بروزعلائم مشابه آرتروز شود.
- علل احتمالی دیگر: زونا و عفونت
علائم آرتروز لگن
با پیشرفت بیماری علائم آرتروز مفصل لگن و ران تشدید می‌یابد. با این وجود بیشتر بیماران برخی ماه‌ها خوب و برخی ماه‌ها احساس بدی دارند. از آن جایی که آب و هوای سرد و مرطوب اغلب موجب تشدید بیماری می‌گردد علائم علایم آرتروز مفصل هیپ معمولا در زمستان شدیدتر می‌شود. علائم اولیه آرتروز لگن شامل:
- درد مفصل که با حرکت تشدید می‌یابد.
- درد خفیف که از ناحیه کشاله ران شروع شده و به بیرون ران و لگن امتداد می‌یابد.
- خشکی لگن خصوصا در اوایل صبح
- لنگیدن در حین راه رفتن
چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص آرتروز در لگن معمولا از طریق بررسی سوابق پزشکی بیمار، معاینه و تصویربرداری اشعه ایکس انجام می‌شود.
معاینه فیزیکی
در طول معاینه فیزیکی پزشک جهت بررسی دامنه حرکات لگن و ران، از بیمار می‌خواهد که ران خود را در جهات مختلف حرکت دهد. مواردی که در معاینه مورد توجه پزشک است عبارتند از:
- حرکت ران توام با درد
- آسیب دیدگی 1 یا هر دو ران بیمار
- وجود علائمی از تورم در ناحیه ران یا لگن
- علائم عفونت نظیر سرخی، گرما و تب
اشعه ایکس
گاهی اوقات، برای تشخیص دقیق علل بیماری، پزشک نیاز به انجام رادیوگرافی (اشعه ایکس) دارد. رادیوگرافی یک روش نسبتاً دقیق برای تشخیص فرسایش استخوان لگن، تحلیل فضای مفصلی، وجود مایع درون مفاصل و همچنین انواع آرتروزها است. همچنین، در برخی موارد، ممکن است نیاز به آزمایش خون نیز وجود داشته باشد.
درمان آرتروز لگن
برای درمان انواع آرتروز لگن می‌توان از دو روش کلی درمانی استفاده کرد که عبارتند از:
گزینه‌های درمانی غیرجراحی
روش‌های غیر جراحی که قطعا بر جراحی اولویت دارند شامل موارد زیر هستند:
داروهای ضدالتهابی
داروهای بدون تجویزی نظیر ایبوپروفن، پاراستامول و آسپرین همیشه در وهله اول مقابله با درد مصرف می‌شوند. داروهای ضدالتهابی قوی‌تر با نسخه قابل تهیه هستند. داروهای آرترزو عبارتند از:
داروهای ضدروماتیسمی تغییردهنده سیر بیماری (DMARDS)
سولفاسالازین و متوترکسات داروهای تجویزی ضدروماتیسمی هستند که مانع پیشرفت بیماری می‌گردند. این داروها که دومین خط دفاعی محسوب می‌شوند بعد از مسکن‌های کم تاثیر و که بدون نسخه قابل تهیه هستند مصرف می‌شوند. این داروها برخی مواقع جهت درمان بیماری‌هایی نظیر آرتریت روماتوئید، اسپوندیلیت آنکیلوز و لوپوس مصرف می‌شوند. داروهای ضدروماتیسمی باید 6 تا 8 ماه مصرف شوند. با وجود این که این داروها از پیشرفت بیماری روماتیسم پیشگیری می‌کنند اما به‌ندرت موجب بهبود کامل بیماری می‌شوند.
تزریقات استروئید
تزریقات مستقیم استروئید یا کورتیزون به مفصل لگن موجب کاهش درد به مدت 6 ماه می‌گردد. لازم به ذکر است که تزریق استروئید و کورتیزون باید توسط متخصص بیماری‌های روماتیسم و به دقت انجام شود. به عنوان مثال در مفاصل خیلی عمیق تزریق باید با سوزن‌های بلند و هدایت اشعه ایکس انجام شود. بنابراین این روش همیشه در مطب‌ها امکان‌پذیر نیست.
تزریق طلا
استفاده از تزریق داخل عضلانی طلا یکی از روش‌های جایگزین در درمان روماتیسم مفاصل است که می‌تواند منجر به کاهش التهاب، درد، تورم و خشکی مفاصل در افراد مبتلا به این بیماری شود. تزریق طلا با استفاده از داروی ضد روماتیسمی به نام Myocrisin انجام می‌شود. این دارو حاوی ترکیبات طلا است، اما نه به صورت طلا خالص. تزریق طلا نه تنها در درمان علائم بیماری روماتیسم مفاصل مؤثر است، بلکه می‌تواند در درمان بیماری‌های نهفته نیز تأثیرگذار باشد.
مهم است به یاد داشته باشید که تزریق طلا نتایج فوری ندارد و تأثیر آن زمان برای ظهور می‌گذارد. به طور کلی، نیاز به حدود 3 ماه زمان دارد تا بیماران شروع به مشاهده نتایج درمان با تزریق طلا کنند. این زمان ممکن است برای هر فرد متفاوت باشد. بنابراین، صبر و پیگیری درمانی ضروری است تا به نتایج مطلوب برسید.
درمان خانگی با طب سنتی و گیاهان دارویی
داروهای گیاهی و طبیعی برای درمان آرتروز لگن یا آرتروز هیپ عبارتند از:
کپسایسین
کپسایسین یک ترکیب شیمیایی است که در فلفل‌های تند قرمز و سبز یافت می‌شود. این ترکیب با عملکردی که ماده P را، یک انتقال دهنده عصبی، از بین می‌برد، تأثیر می‌گذارد. ماده P مسئول انتقال سیگنال‌های درد از انتهای عصب‌ها به مغز است و در التهاب مفاصل نقش دارد. با کاهش سطح ماده P، درد و التهاب کاهش می‌یابند.
برای استفاده از این خواص، یک نصف فنجان روغن زیتون را با 2 قاشق غذاخوری پودر فلفل هندی مخلوط کرده و به آرامی در یک ظرف گرم بگذارید، سپس مخلوط را به دقت هم بزنید تا پودر فلفل کاملاً حل شود. پس از سرد شدن، این ترکیب را در یک ظرف کوچک ریخته و با استفاده از آن، مفاصل آسیب دیده را ماساژ دهید تا درد علائم روماتیسم کاهش یابد.
روغن اکالیپتوس
روغن اکالیپتوس می‌تواند به‌طور موقت درد و التهاب مفاصل را کاهش دهد. منتول نوعی ماده فعال در ترکیبات اکالیپتوس است که با افزایش دمای پوست و جریان خون به کاهش درد مفاصل کمک شایانی می‌کند. پماد اکالیپتوس به عنوان نوعی مسکن موضعی بیماری روماتیسم در داروخانه‌ها فروخته می‌شود. با ترکیب 10 قطره روغن اکالیپتوس و تقریبا 1 قاشق غذاخوری وازلین می‌توان پماد خانگی اکالیپتوس را تهیه و مفاصل آسیب دیده را ماساژ داد. نوعی دیگر درمان خانگی با اکالیپتوس شامل افزودن چند قطره روغن اکالیپتوس به وان آب گرم حمام است. با این کار می‌توان از مزایای بوی خوش و همچنین تاثیرات درمان موضعی اکالیپتوس بهره برد.
زنجبیل
از تاثیرات درمانی عصاره زنجبیل می‌توان به کاهش تولید ماده شیمیایی لوکوترین اشاره نمود. این ماده شیمیایی موجب التهاب مفاصل می‌شود. زنجبیل حاوی اسید سالیسیلات است که در بدن به اسید سالیسیلیک تبدیل می‌گردد. اسید سالیسیلیک از ترکیبات داروی مسکن آسپرین است. اسید سالیسیلیک به آنزیم‌های موجود در سلول ها متصل شده و آن‌ها را از تولید پروستاگلاندین‌ها باز می‌دارد. پروستاگلاندین‌ها مواد شیمیایی هستند که موجب التهاب مفاصل شده و سیگنال‌های درد را به مغز ارسال می‌کنند. 3 فنجان آب را داخل ظرفی بریزید. 1 قاشق غذاخوری ریشه زنجبیل تازه را رنده کرده و به آب اضافه کنید. ترکیب فوق را 10 دقیقه بجوشانید و برای شیرین کردن طعم ترکیب می توانید از عسل یا شیرین برگ (استویا) استفاده نمایید.
ورزش
اکثر افراد مبتلا به آرترزو مفصل لگن معتقدند که هرچه بیشتر راه می‌روند مفاصل لگن بیشتر آسیب می‌بیند. اما باید خاطر نشان کرد که عدم فعالیت و یا محدود نمودن کامل فعالیت‌های فیزیکی طبیعتا کار منطقی نیست. فعالیت‌هایی که ممکن است موجب تشدید درد شوند از جمله بالارفتن از پله‌ها و پیاده‌روی طولانی نباید انجام شوند. بیماران مبتلا به آرتروز لگن نمی‌توانند تمام ورزش‌ها را انجام دهند. مطالعات حاکی از آن است که عدم تحرک و استراحت مطلق نه تنها روند بیماری آرتروز را کند نمی‌کند بلکه موجب تشدید آن می‌شود. بیمارانی که با وجود ابتلا به آرتروز مفصل لگن سعی می‌کنند همچنان فعال باشند در مقایسه با بیمارانی که از فعالیت خودداری می‌کنند بهتر درمان می‌شوند. از آن‌جایی که آب موجب کاهش فشار مفاصل لگن می‌شود، ورزش شنا در بین ورزش‌های دیگر بسیار توصیه شده است. دوچرخه‌های ورزشی ثابت بعد از شنا از گزینه‌های دیگری است که در درمان آرتروز مفصل ران یا مفصل لگن موثر است. در صورت نداشتن چنین امکاناتی بهتر است بیمار تا جایی‌که توانایی دارد پیاده روی کند. توصیه می‌کنیم در ابتدا درخصوص هر برنامه ورزشی با پزشک یا فیزیوتراپیست مشاوره کنید.
عصای پیاده‌روی
شاید استفاده از عصا در پیاده روی موجب خجالت شود اما در حقیقت عصا کمک چشمگیری به کاهش فشار مفاصل لگن می‌کند. نکته مهم در استفاده از عصا این است که اولا طول عصا باید با قد فرد متناسب بوده و دیگر این که عصا را باید در دستی که مخالف لگن آسیب دیده است گرفت. برای انتخاب عصای مناسب بهتر است به سراغ فروشگاه‌های تجهیزات پزشکی رفت. از دیگر تجهیزاتی که به بیماران مبتلا به آرتروز کمک می‌کند تا با زندگی روزمره کنار بیایند می‌توان به استفاده از پاشنه کفش بلند اشاره نمود.
کاهش وزن
حفظ وزن بدنی سالم یا به عبارتی شاخص توده بدنی کمتر از25 تاثیر فراوانی در کاهش فشار مفاصل لگن دارد. در صورت اضافه وزن با کاهش هر 1 پوند چربی (500 گرم چربی) تقریبا 3 پوند فشار مفاصل لگن کاهش می‌یابد. علاوه‌بر این افرادی که درصدد جراحی هستند باید بدانند که چاقی مفرط خطر عوارض بعد از جراحی را افزایش می‌دهد. به‌همین دلیل پزشکان به بیماران چاق توصیه می‌کنند قبل از جراحی تا حدودی از وزن خود بکاهند. افرادی که کمتر فعال هستند طبیعتا کاهش وزن برای آن‌ها دشوار است. اما کاهش وزن درصورت پیروی از رژیم غذایی حاوی کالری کمتر به‌راحتی امکان‌پذیر است.
درمان‌های جراحی
در صورتی که گزینه‌های درمانی غیرجراحی تاثیری در بهبود علائم بیماری و تسکین درد نداشته باشد و یا اگر همچنان بیمار دچار محدودیت حرکت باشد باید از طریق جراحی اقدام به درمان نمود. انتخاب نوع جراحی مناسب به مواردی نظیر سن، شدت تخریب مفصل ران و نوع آرتروز بستگی دارد. در چنین شرایطی تمامی انواع جراحی‌ها توسط جراح ارتوپد انجام می‌شود.
جراحی تعویض مفصل
این جراحی که به آرتروپلاستی کامل مفصل لگن معروف است فرایندی است که درطی آن مفصل آسیب دیده لگن با مفصل مصنوعی تعویض می‌گردد. در طی تعویض، یک توپ از جنس سرامیک یا فلز و سوکت با روکش پلاستیک، فلز یا سرامیک در لگن بیمار کارگداشته می‌شود. نکته مهم این است که ایمپلنت‌ها با بافت‌های زنده سازگار هستند یا توسط بدن پس زده نمی‌شوند.
بعد از جراحی تعویض کامل مفصل لگن و توانبخشی درد تسکین یافته و بیمار می‌تواند لگن و ران خود را حرکت دهد. این جراحی بیشتر در افراد بالای 65 سال و خصوصا زنان انجام می‌شود. به طور کل بیماران بعد از جراحی آرتروپلاستی رضایت کامل و احساس مثبتی دارند. با جراحی تعویض مفصل لگن دامنه حرکات و در کل کیفیت زندگی بیمار بهبود می‌یابد. تاثیرات ناشی از این جراحی 10 تا 20 سال یا حتی بیشتر ادامه دارد. با وجود این که انجام فعالیت و ورزش‌های پرفشار نظیر دویدن و بسکتبال توصیه نمی‌شود اما با مرور زمان بیمار می‌تواند ورزش‌هایی نظیر دوچرخه‌سواری، گلف و شنا را به‌راحتی انجام دهد.
جراحی تعویض لگن چه موقع توصیه می شود؟
عمل تعویض مفصل لگن ران یک جراحی جدی است که با عوارض بالقوه همراه است. به همین دلیل این جراحی معمولا در افرادی که دارای شرایط زیر هستند قابل اجرا است:
- افرادی که با وجود مصرف داروهای تجویزی همچنان احساس درد می‌کنند. درد در حین پیاده‌روی حتی با عصای دستی
- اختلال در خواب به دلیل درد
- احساس درد در نشستن و یا بلند شدن از صندلی
- عدم لذت و یا مشارکت در زندگی خانوادگی به دلیل سفتی و خشکی مفاصل و درد
عوارض احتمالی جراحی
- لخته شدن خون: وجود لخته خون که در رگ‌های پا مشاهده شده و به شش‌ها منتقل می‌گردد. معمولا برای پیشگیری از لخته شدن خون پزشکان به بیشتر بیمارن داروهای ضدانعقاد خون تجویز می‌کنند. پوشیدن جوراب‌های الاستیک و انجام ورزش برای پیشگیری از لخته شدن خون بسیار توصیه شده است.
- عفونت: ممکن است در محل‌های برش جراحی و یا در عمق بافت‌ها و نزدیک به ایمپلنت جدید عفونت رخ دهد. خوشبختانه عفونت با مصرف داروهای آنتی بیوتیک قابل درمان است. در صورت باقی ماندن عفونت حاد در نزدیکی محل جراحی ممکن است به جراحی مجدد و تعویض ایمپلنت نیاز باشد.
- شکستگی: همیشه احتمال شسکتگی قسمت‌های سالم مفصل ران در طول جراحی وجود دارد. شکستگی‌های کوچک به خودی خود ترمیم می‌شوند اما شکستگی های بزرگتر ممکن است از طریق جراحی ترمیمی و یا پیوند استخوان درمان شوند.
- دررفتگی: برای پیشگیری از عدم اتصال مفاصل جدید معمولا به بیماران توصیه می‌شود از خم کردن بیش از 90 درجه پاها و یا روی هم انداختن پاها برای مدت طولانی خودداری نمایند. اگر مفاصل به‌خوبی جوش نخورند ممکن است برای حفظ تراز لگن به بریس نیاز باشد. اگر با بریس مشکل بیمار برطرف نشد باید از طریق جراحی مجدد اقدام به درمان نمود.
- مشکلات تعویض: گرچه چنین شرایطی معمولا در ایمپلنت‌های جدید به ندرت پیش می‌اید اما گاهی ممکن است مفصل تعویضی شل شده و با مرور زمان موجب درد در بیمار شود. مشکل بعدی احتمال شکستن مفصل جدید با گذشت زمان است. لازم به ذکر است که هر دو مورد فوق تنها با جراحی قابل درمان است. سن کم و فعالیت از مواردی هستند که ماندگاری جراحی را بالاتر از 20 سال می‌کنند.
- سفت شدن مفصل: گاهی استخوان‌سازی در جاهایی که بافت‌های اطراف مفصل سخت شده‌اند رخ می‌دهد. این عارضه دردناک نیست اما ممکن است در حرکت بیمار اختلال ایجاد نماید. این ناهنجاری با مصرف دارو و پرتودرمانی قابل درمان است.
تعویض نسبی لگن
این جراحی در اصلاح پزشکی به همی آرتروپلاستی معروف است. در طول این جراحی تنها توپ و یا سر استخوان مفصل ران تعویض می‌گردد. جراحی تعویض نسبی لگن معمولا در شکستگی‌های ناشی از تروما و یا آسیب مفصل لگن به دلیل آرتروز انجام می‌شود.
بازسازی سطح مفصل لگن چیست؟
جراحی آرتروپلاستی بازسازی سطح لگن روشی است که به جای جراحی تعویض کامل لگن، استفاده می‌شود. در این روش، کلاهک‌های فلزی که شبیه به توپ‌های تنیس نیمه هستند، بر روی مناطق آسیب دیده سطح سوکت مفصل ران قرار می‌گیرند. سپس یک پروتز فلزی مشابه با پروتزهای استفاده شده در جراحی تعویض کامل لگن، روی سطح سوکت آسیب دیده لگن قرار می‌گیرد. در بیشتر موارد، پزشکان توصیه می‌کنند جراحی تعویض کامل مفصل لگن را انجام دهند، زیرا آمارها نشان می‌دهد که این نوع جراحی دارای ماندگاری و عمر بیشتری است. با این حال، هنوز اطلاعات کافی درباره ماندگاری جراحی بازسازی مفاصل وجود ندارد.
با توجه به اینکه در این نوع جراحی، بخش اصلی استخوان بدون تغییر باقی می‌ماند، معمولاً به افراد جوان توصیه می‌شود. در این شرایط، بیمار می‌تواند در سال‌های آینده و در صورت لزوم، به راحتی جراحی تعویض کامل مفصل لگن را انجام دهد.
هزینه جراحی
بسته به نوع جراحی، تخصص و تجربه پزشک و تعرفه‌های بیمارستانی در مناطق مختلف، هزینه‌های جراحی برای افراد مختلف تفاوت دارد. در هزینه کل جراحی باید هزینه معاینه و ارزیابی اولیه، رادیوگرافی با اشعه ایکس و آزمایشات دیگر نظیر اسکن ام آر آی جهت بررسی وضعیت استخوان‌ها و بافت‌ها را درنظر گرفت. طبق توصیه جراح ممکن است بیمار به مقدمات آماده سازی جراحی از جمله آزمایش خون و کاهش وزن نیاز داشته باشد. گاهی بیمار مجبور است جهت آماده‌سازی جراحی چندین روز در بیمارستان بستری شود.
