تورتیکولی یا کجی گردن به وضعیتی گفته می‌شود که گردن به یک طرف کج می‌شود و در حالت عجیبی قرار می‌‌گیرد. تشخیص تورکیکولی معمولاً با انجام معاینات جسمانی و بررسی سابقه پزشکی بیمار میسر است.

تورتیکولی چیست؟

تورتیکولی یا کجی گردن به عنوان یک اختلال ظاهری در منطقه سر و گردن توصیف می‌شود که مشتمل بر قرار گرفتن آنها در وضعیت نامناسب است. در واقع، تورتیکولی یک عبارت لاتین است که به معنای انحراف و کج شدن گردن به یکی از سمت‌ها است. در این وضعیت، علائم بیمار زمانی ظاهر می‌شوند که عضلات گردن به‌طور غیرطبیعی بیش از حد معمول چرخش می‌کنند. در افراد مبتلا به این اختلال، گردن معمولاً به یکی از سمت‌ها کج می‌شود و این باعث می‌شود که مشکلات ساختاری و انحراف در موقعیت سر به وجود آید. این وضعیت با اسپاسم و سفت شدن عضلاتی که از طرفین گردن به سمت پشت گوش، استخوان ترقوه و جناغ سینه گسترش می‌یابند، ارتباط دارد. شدت کجی گردن قابل اندازه‌گیری است و پزشک می‌تواند با استفاده از مقیاسی از ۱ تا ۱۵، درجه انحراف گردن را تعیین کند.

۴ تا ۱۶ درصد از کودکانی که دچار کجی گردن شده اند عضله دو طرف گردن آنها کوتاه است. درمان کجی گردن به منظور جلوگیری از کوتاه شدگی دائمی این عضله ضروری است. در این راستا بیمار به اقدامات درمانی منظم نیاز دارد تا طول عضله افزایش پیدا کند، گردن او در وضعیت بهتری قرار بگیرد و عضلات گردن تقویت شوند. مداخلات درمانی مناسب می‌‌تواند از میزان درد سر و گردن بکاهد و از نیاز به عمل جراحی جلوگیری کند. در صورتی که این اختلال به موقع تشخیص داده شود و درمان گردد تمرینات ورزشی و کششی می‌‌توانند به بهبود ۸۰ درصد از کودکان مبتلا به این اختلال کمک کنند.

انواع تورتیکولی

دلیل خاصی در خصوص کجی گردن وجود ندارد اما برخی از پزشکان عقیده دارند که این اختلال به علت التهاب شدید ساختارهای اطراف مفاصل گردن به وجود می‌آید. به طور کلی کجی گردن به دو دسته تقسیم می‌شود که به شرح زیر می‌باشند.

کجی گردن ناشی از مفاصل فاست

مفاصل فاست در دو طرف مهره‌ها قرار گرفته اند و وظیفه تضمین حرکات طبیعی گردن در تمامی جهات را بر عهده دارند. این عضلات بسیار حساس هستند و گاهی اوقات دچار سفتی و درد خواهند شد به نحوی که بیمار دچار تغییرات مفصل می‌شود و احتمال بروز اختلالاتی از قبیل آرتروز و اسپوندیلوزیس در افزایش پیدا می‌کند. در کجی گردن ناشی از مفاصل فاست، این مفاصل در واکنش به التهاب ناگهانی سفت می‌شوند و از دامنه حرکات آنها کاسته می‌شود که به این ترتیب بیمار دچار درد زیادی خواهد شد.

کجی گردن ناشی از اختلالات دیسک

کجی گردن ناشی از اختلالات دیسک بسیار نادر است اما مشکلات زیادی را به وجود می‌آورد. در این شرایط آسیب دیدگی دیسک بین مهره‌های گردن باعث بروز علائم مختلف خواهد شد. کجی گردن ناشی از این اختلال باعث درد و سفتی گردن و علائم نورولوژیکی می‌‌شود به ویژه در مواردی که اعصاب نخاع توسط دیسک آسیب دیده تحت فشار قرار گرفته اند.

علل بروز تورتیکولی چیست؟

تورتیکولی مادرزادی در نوزادان

تورتیکولی مادرزادی در نوزادان از بدو تولد قابل مشاهده است. در حقیقت در اکثر موارد کودکان با این اختلال متولد می‌شوند که به این وضعیت تورتیکولی عضلانی مادرزادی می‌گویند که به نحوه قرارگیری جنین در رحم مادر ارتباط دارد. سایر علل تورتیکولی نوزادان می‌تواند به مواردی از قبیل تولد پیش از موعد، آسیب دیدگی در حین تولد، ناهنجاری‌های ستون فقرات و گردن و در موارد نادر اختلالات ژنتیکی حاد ارتباط داشته باشد. در موارد بسیار نادر این اختلال به علت عفونت یا وارد شدن ضربه به گردن ایجاد می‌شود.

در صورتی که در ماه‌های آخر بارداری فضای درون رحم به شدت کاهش پیدا کند جنین سعی می‌کند سر خود را در وضعیت مناسبی قرار دهد و تا انتها در همان حالت باقی می‌ماند. در صورتی که پس از تولد از عضلات گردن به طور طبیعی در هر دو طرف کشیده نشوند نوزاد دچار کجی گردن خواهد شد و به مداخلات درمانی نیاز پیدا می‌کند زیرا سر و گردن او در حالت نامناسب قرار گرفته است. گاهی اوقات استفاده از کلاه مخصوص به منظور اصلاح شکل سر و گردن ضرورت دارد ، چند قلویی یا قرار گرفتن جنین در وضعیت بریچ، کاهش مایع آمنیوتیک یا وارد شدن ضربه به گردن کودک در حین زایمان از علل بروز این اختلال محسوب می‌‌شوند.

تورتیکولی اکتسابی

گاهی اوقات، کجی گردن در کودکان با سنین ۲ تا ۴ ماهگی مشاهده می‌شود که به آن تورتیکولی اکتسابی می‌گویند. در این شرایط، پزشک به والدین کودک توصیه می‌کند که به جای قرار دادن کودک بر روی شکم، او را در حالت خواب به پشت بچینند تا به تدریج سفتی و انقباض عضلات گردن کاهش یابد. با این حال، باید از قرار دادن کودک در این وضعیت به مدت طولانی خودداری شود.

بعضی از نوزادان به دلیل اینکه در ماه‌های اول تولد برای مدت طولانی در صندلی خودرو، کالسکه یا وسایل دیگر قرار می‌گیرند، ممکن است با کجی گردن مواجه شوند. به دلیل اینکه سر و گردن نوزاد در زمان تولد بسیار نرم است، قرار دادن آن در حالت نامناسب و برای مدت زمان طولانی می‌تواند باعث انحراف گردن شود. زیرا عضلات گردن هنوز قوی نشده‌اند و سر به یک طرف مایل می‌شود. از آنجا که نوزاد قادر به چرخاندن سر خود نیست، عضلات گردن یک طرف از آن سفتی بیش از حدی به خود می‌گیرند.

در برخی موارد نادر، تورتیکولی ممکن است به علت مشکلات بینایی، اختلالات نورولوژیکی یا ناهنجاری‌های استخوانی ستون فقرات به وجود آید. تورتیکولی همچنین می‌تواند سومین علت شایع اختلالات اسکلتی-عضلانی مانند دیسپلازی لگن و کجی پا باشد.

سایر دلایل

تورتیکولی در برخی از موارد به دلایل ثانویه ایجاد می‌شود که به شرح زیر می‌باشد:

• لغزش گردن( دو مفصل کوچک در یک طرف از گردن)
• دیسک گردن
• عفونت ویروسی یا باکتریایی

علائم

علائم تورتیکولی در نوزادان و کودکان

تحقیقات نشان داده است که از هر ۱۰۰ نفر حدود ۳ نوزاد دچار این اختلال می‌شوند. پدر و مادر باید زمانی نگران شوند که سر کودک به یک طرف می‌چرخد یا کودک تمایل به نگاه کردن از یک مسیر دارد. پزشک پس از اولین معاینه می‌تواند کجی گردن کودک را تشخیص دهد. معمولاً تشخیص این اختلال در نوزادان راحت است زیرا عضلات یک طرف گردن دچار سفتی شده‌ اند و در کج شدن گردن کودک نقش دارند. برخی از علائم تورتیکولی در کودکان و نوزادان به شرح زیر می‌باشد:

• کج شدن سر نوزاد به یک طرف و به ویژه قسمتی که دچار سفتی عضلات گردن شده است به نحوی که چانه کودک به سمت مخالف چرخیده است.
• کاهش دامنه حرکات گردن ناشی از ناتوانی در چرخاندن همزمان سر و گردن که کودک نسبت به علائم و صداهای محیط در قسمتی که دچار کجی گردن شده است واکنش نشان نمی‌دهد.
• گرفتگی و حساسیت عضلات شانه و گردن در سمت کج گردن یا به وجود آمدن توده در عضله دو طرف سر
• عدم تمایل کودک به چرخاندن سر خود به سمت مخالف یا مشکلات بینایی
• اسپاسم عضلات گردن
• درد شانه، گرفتگی گردن، سفتی عضلات سر و گردن و سردرد
• متمایل شدن چشمها به صورت غیر ارادی به سمت بالا
• متمایل شدن زبان به سمت بیرون
• بی حوصلگی، سرگیجه یا تهوع
• تمایل کودک برای گرفتن یک سینه مادر
• سندروم صافی سر که به علت قرار گرفتن نوزاد در یک حالت به مدت طولانی ایجاد می‌شود و آن ناحیه تحت فشار مداوم قرار می‌گیرد.
• کجی سر و گردن به صورت همزمان به وجود می‌آیند و هر عاملی باعث تحت فشار قرار گرفتن سر شود در بروز این اختلال نقش دارد.

علائم تورتیکولی در بزرگسالان

برخی از علائم بسیار شایع تورتیکولی در بزرگسالان به شرح زیر می‌باشد اما همه افراد علائم یکسانی را تجربه نمی‌کنند:

• درد عضلات گردن که تا ستون فقرات امتداد می‌یابد.
• ناتوانی در چرخاندن سر و خم شدن آن به یک طرف
• اسپاسم عضلات گردن
• قرار گرفتن چانه در حالت نامناسب

علائم این اختلال می‌تواند شبیه سایر بیماری‌ها باشد به همین دلیل برای تشخیص دقیق باید به پزشک مراجعه کنید.

درمان تورتیکولی بزرگسالان

پزشک با توجه به موارد زیر از روش‌های خاص برای درمان این اختلال استفاده می‌کند:

• سن بیمار، سطح عمومی سلامت او و سابقه پزشکی
• شدت بیماری
• توانایی تحمل داروهای خاص، روش‌های درمانی یا عمل جراحی
• انتظارات او از درمان
• نظر شخصی پزشک و بیمار

خود مراقبتی

• اجتناب از انجام دادن حرکات شدید
• انجام دادن حرکات کششی سبک بدون ایجاد درد
• استفاده از کمپرس گرم در ناحیه گردن اما اجتناب از تکرار این روش در صورت بروز ناراحتی
• قرار دادن کمپرس یخ روی گردن به منظور کاهش درد و التهاب اما در صورتی که عصب درگیر شده باشد انجام این روش دشوار است. باید یخ را درون یک حوله قرار دهید سپس آن را روی ناحیه مورد نظر بگذارید تا از آسیب دیدگی پوست جلوگیری شود.
• داشتن فعالیت جسمانی اما اجتناب از فعالیت ورزشی سنگین
• فیزیوتراپی به منظور مراقبت از مفاصل، رباط‌ها و عضلات و افزایش توانایی عملکردی آنها

مراقبت صحیح از بدن و انجام دادن جلسات فیزیوتراپی می‌تواند به بهبود مشکل شما کمک کند. پس از آن که مشکل کجی گردن برطرف شد می‌توانید بدون هیچ گونه مشکلی به انجام دادن فعالیت‌های خود بپردازید و نگران شعله ور شدن بیماری نباشید.

فیزیوتراپی

برنامه درمان هر فرد با توجه به شرایط خاص او متفاوت است. متخصص فیزیوتراپی می‌تواند برنامه درمان را متناسب با شرایط بیمار طراحی کند و از روش‌های مختلفی مانند درمان دستی به منظور کاهش درد و بهبود توانایی حرکتی ستون فقرات گردن استفاده کند. متخصص فیزیوتراپی انجام دادن تمرینات ورزشی مخصوص را به منظور بهبود توانایی عملکردی گردن توصیه می‌کند.

درمان تورتیکولی نوزادان و کودکان

برنامه درمان کودکان و نوزادان به شرح زیر می‌باشد:

فیزیوتراپی

۴ تا ۱۶ درصد از نوزادان دچار تورتیکولی هستند و عضلات دو طرف گردن آنها کوتاه است. درمان به موقع این اختلال به منظور جلوگیری از کوتاه شدن دائمی عضلات ضروری است. متخصص فیزیوتراپی از تمرینات مخصوص به منظور افزایش طول عضله، رفع مشکلات ساختاری و تقویت عضلات استفاده می‌کند. فیزیوتراپی باعث می‌شود از میزان درد سر و گردن کاسته شود و بیمار نیازی به عمل جراحی نداشته باشد. در صورتی که این اختلال در مراحل اول تشخیص داده شود اصلاح شکل سر و حرکات کششی می‌‌تواند به بهبود کامل ۸۰ درصد از کودکان کمک کند.

ورزش کردن

انجام دادن برخی تمرینات ورزشی و کششی ساده در منزل می‌تواند به اصلاح شکل عضلات گردن و رفع کجی آن کمک کند.

حرکات مخصوص افزایش دامنه حرکات گردن

• کودک پس از تولد تمایل به چرخاندن سر خود به یک طرف را دارد. در این شرایط شما می‌‌توانید کودک را روی قفسه سینه خود بگذارید و سر او را به سمت دیگر بچرخانید تا به راحتی عضلات‌ گردن او کشیده شوند.
• به متخصص فیزیوتراپی اطفال مراجعه کنید تا نحوه انجام دادن حرکات کششی مخصوص کودک را به شما آموزش دهد تا از آسیب دیدگی گردن کودک جلوگیری شود.

حرکات تقویتی

• انجام دادن حرکاتی از قبیل قرار دادن کودک روی توپ مخصوص، چرخاندن او از پهلو به پهلو و از سمت جلو به عقب می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. می‌توان همچنین از اسباب بازی، آینه یا افراد مورد علاقه کودک استفاده کرد تا کودک تشویق شود به سمت دیگر خود نیز بچرخد.
• قرار دادن کودک روی توپ ورزشی به تقویت عضلات بدن و افزایش پایداری آنها کمک می‌کند. به این ترتیب باید کودک را از سمت راست به چپ و از جلو به عقب روی توپ به حرکت درآورد سپس او را در حالت نشسته قرار داد.
• کودک را روی یک عدد بالش قرار دهید و او را تشویق کنید به تکان دادن سر و بازوی خود بپردازد سپس از یک بالش کوچک تر استفاده کنید تا چالش بیشتری را ایجاد نمایید.
• انجام دادن فعالیت‌های ورزشی در حالت نشسته باعث می‌‌شود کودک یاد بگیرد سر خود را به سمت دیگر نیز بچرخاند. اسباب بازی دلخواه کودک را در سمتی که دچار کوتاهی عضلات شده است قرار دهید تا کودک تشویق شود سر خود را بچرخاند و وزن سر به سمت دیگر منتقل گردد که به این ترتیب عضلات ضعیف گردن و فعالیت خواهند داشت.

اصلاح شکل سر با دست

• سر کودک را در حالت‌ها و در سطوح مختلف قرار دهید. زمان قرار دادن کودک در گهواره یا سایر وسایلی که به آرام کردن و کمک می‌‌کنند را به ۱۵ تا ۲۰ دقیقه کاهش دهید زیرا حرکت سر را محدود می‌کنند و بدن و سر کودک در حالت نامناسب قرار می‌گیرد.

• قرار دادن کودک به پهلو بسیار عالی است زیرا به رفع فشار از ناحیه کمر کمک می‌‌کند و دست‌ها در قسمت میانی بدن قرار می‌گیرند. می‌‌توانید از حوله رول شده برای قرار دادن کودک در این حالت استفاده کنید.
• یک دست خود را بین پاهای کودک و زیر شکم او بگذارید و دست دیگرتان را روی شانه و سمت کج گردن قرار دهید. در این حالت شما سعی می‌کنید سر کودک را در حالت بهتری قرار دهید و عضلات ضعیف گردن او قوی تر خواهند شد.
• کودک را مقابل خود قرار دهید و سعی کنید به رفع فشار از روی سر و کشش گردن او کمک کنید.

اصلاح حالت بدن

• هنگامی که کودک را درون کریر قرار می‌دهید دقت داشته باشید که از کج شدن گردن او جلوگیری شود تا به تدریج عضلات گردن تقویت شوند.
• شما می‌توانید به کمک توپ مخصوص به انتقال وزن کمک کنید. به این ترتیب می‌توانید کودک را روی شکم یا کمر بخوابانید یا او را روی توپ بنشانید.
• هنگام برداشتن کودک از زمین، تخت یا کریر ابتدا او را به یک طرف بچرخانید سپس بلند کنید و به طور منظم کودک را در رختخواب خود جابجا کنید.

محیط

• برای جلوگیری از قرارگرفتن سر کودک در یک حالت به صورت دائمی، می‌توانید هنگامی که کودک در حال خواب است، سر او را به طور منظم جابجا کنید. همچنین، یک روش دیگر برای کمک به اصلاح شکل گردن کودک، قرار دادن او در گوشه‌های مختلف تخت است تا مجبور شود سر خود را بچرخاند.
• اگر کودک شما از شیشه شیر تغذیه می‌کند، می‌توانید در فواصل زمانی منظم جابجا کردن شیشه را انجام دهید و همیشه از جهت‌های مختلف به او شیر بدهید. همچنین، هنگام بغل کردن کودک، می‌توانید لگن او را نیز جابجا کنید. تغییر الگوی شیر دادن به کودک برای مادرانی که از سینه خود به فرزندشان شیر می‌دهند، به طور طبیعی رخ می‌دهد.
• در ضمن، بهتر است از قرار دادن نوزاد در صندلی خودرو، صندلی مخصوص نوزاد، کریر و موارد مشابه خودداری کنید، زیرا این موارد باعث خم شدن سر نوزاد به یک طرف می‌شوند.
• همچنین، می‌توانید اسباب بازی‌های مورد علاقه کودک را در فاصله دورتری قرار دهید تا کودک مجبور شود سر خود را به سمت مخالف نیز بچرخاند. این کار می‌تواند به اصلاح شکل گردن کودک کمک کند.